باتعريف فوق، سوء استفاده عاطفي هر چيزي را شامل ميشود. سوء استفاده كلامي و انتقادگونه و فنون ظريفتري چون سرزنش, دستكاري و ترشرويي همه مثال هايي از سوء استفاده عاطفي هستند.سوء استفاده عاطفي مثل شستشوي مغزي است كه در آن بطور منظم اعتماد به نفس, ارزش شخصي, اعتماد به دريافت هاي شخصي و خود پنداره افراد تخريب مي شود. سوء استفاده عاطفي چه بوسيله زخم زبان و تحقير مداوم انجام گيرد و چه بوسيله تشر زدن يا تحت عنوان "راهنمايي" , "آموزش" و "پند" , نتيجه هميشه يكسان است. در واقع سوء استفاده شونده, هويت و ارزش شخصي خود را از دست مي دهد. سوء استفاده عاطفي به هسته دروني شخص آسيب وارد ميكند, زخمهايي ايجاد ميكند كه عميق تر و مزمن تر از جراحت هاي بدني است.<?xml:namespace prefix = o /?>
انواع سوء استفاده عاطفي:
سوء استفاده عاطفي اشكال مختلفي دارد. سه الگوي عام رفتار سوء استفاده گرايانه عبارتند از: پرخاشگري, انكار و ناچيز شماري
پرخاشگري:
بد زباني, متهم سازي, سرزنش, تهديد و دستور دادن, شكل هاي پرخاشگرانه سوء استفاده ميباشند. رفتارهاي پرخاشگرانه معمولاً مستقيم و آشكار هستند. مقام بلامنازعي كه سوء استفاده كننده از طريق بي اعتبار ساختن سوء استفاده شونده به دست آورد تعادل و خود مختاري حاكم بر روابط سالم بزرگسالي را از بين ميبرد. اين الگوي ارتباطي والد _ كودك (كه شايعترين شكل سوء استفاده كلامي است) زماني به آشكارترين وجه, خود را نشان مي دهد كه سوء استفاده كننده وضع و حالت پرخاشگرانه به خود ميگيرد.
سوء استفاده پرخاشگرانه گاه ميتواند شكل غير مستقيم به خود بگيرد و حتي با رفتار "ياري كردن" خلط شود. انتقاد, نصيحت, ارائه راه حل ها, موشكافي, استنطاق و پرسش از يك شخص ديگر ميتواند تلاش هاي صادقانه براي كمك تلقي شود ولي در برخي موارد اين رفتارها تلاشي در جهت تحقير و كنترل يا خوار سازي است نه كمك. سوء استفاده كننده وقتي ميگويد "من اين را بهتر از همه مي دانم" در لحن او قضاوت پنهاني است كه براي آن موقعيت نامناسب است و در روابط هم سطح, نابرابري ايجاد ميكند.
انكار :
سوء استفاده كننده به منظور تحريف يا تكذيب دريافت هاي سوء استفاده شونده از جهاتي اعتبار سازي را به كار مي بندد. بي اعتبار سازي وقتي رخ مي دهد كه سوءاستفاده كننده از قبول واقعيت امتناع مي ورزد و آن را نمي پذيرد. براي مثال اگر سوء استفاده شونده اظهار دارد كه سوء استفاده كننده به او توهين كرده است سوء استفاده كننده مصرانه مي گويد "من هرگز اين كار را نكردم", "من نمي دانم تو درباره چه صحبت ميكني" و غيره.
مضايقه كردن يك شكل ديگر انكار كردن است و شامل امتناع از شنيدن, امتناع از رابطه برقرار كردن و قهر كردن مي شود. اين شيوه انكار, گاه "اصلاح از طريق سكوت" خوانده مي شود. مقابله كردن زماني اتفاق مي افتد كه سوء استفاده كننده شخص تحت سوء استفاده را بخشي از خود تلقي ميكند و هر نظر يا احساسي را كه بين آنها تفاوت ايجاد مي كند, انكار ميكند.
ناچيز شماري :
ناچيز شمردن شكل افراطي انكار است. در اين شيوه سوء استفاده كننده حادثه اي را كه اتفاق افتاده انكار نميكند ولي تجربه يا واكنش عاطفي سوء استفاده شونده را در قبال آن حادثه زير سؤال ميبرد. عباراتي چون "تو بيش از حد حساس هستي", "تو خيلي اغراق ميكني" يا "تو از كاه كوه مي سازي" همگي بيانكننده اين نكته هستند كه عواطف و دريافت هاي سوء استفاده شونده معيوبند و نبايد به آنها اعتماد كرد. ناچيز شماري زماني رخ ميدهد كه سوء استفاده كننده ميگويد آنچه شما انجام داده ايد يا گفته ايد, نامربوط و بي اهميت است. اين فن شكل ظريف ناچيز شماري است.
انكار كردن و ناچيز شماري, آسيب زننده هستند. اين دو روش علاوه بر پايين آوردن عزت نفس, ايجاد تعارض و نامعتبر ساختن واقعيت, احساسات و تجارب, در واقع ميتوانند دريافت ها و تجربه عاطفي شما را زير سوال ببرند و بي اعتبار سازند.
درك روابط سوء استفاده گرانه :
هيچ كس نميخواهد در يك رابطه سوء استفاده گرانه قرار گيرد ولي افرادي كه از سوي والدين يا اشخاص مهم ديگر مورد سوء استفاده كلامي قرار ميگيرند اغلب خودشان در مقام يك بزرگسال در موقعيت هاي مشابه, سوء استفاده گرانه عمل ميكنند. اگر والدين بر تجارب و هيجانات شما نام بگذارند و درباره رفتارهاي شما داوري كنند شما ياد نميگيريد معيارهاي خاص خودتان را شكل دهيد, ديدگاه خاص خودتان را بپرورانيد و بر احساسات و دريافت هاي خود متكي باشيد. در نتيجه وقتي يك سوء استفاده كننده عاطفي در برابر شما شكل و حالت يك كنترل كننده را ميگيرد همان احساسات پيشين و حتي آرامش بخش به شما دست ميدهد هر چند چنين احساساتي مخرب هستند.
افراد مورد سوء استفاده قرار گرفته اغلب گرفتار احساساتي چون ناتواني, آزار, ترس و خشم هستند: نكته طنز آميز اين است كه سوء استفادهكننده ها هم گرفتار همين احساسات هستند خود سوء استفاده كننده احتمالاً در يك محيط عاطفي سوء استفاده گرانه بار آمده و در چنين محيطي است كه آنها سوء استفادهگري را به عنوان شيوه مقابله با احساسات ناتواني, آزار, ترس و خشم خود انتخاب ميكنند.
در نتيجه سوء استفاده كننده ها به سوي اشخاصي جذب ميشوند كه خودشان را ناتوان و درمانده مييابند, كساني كه ياد نگرفتهاند براي احساسات, دريافتها يا ديدگاههاي خود ارزش قائل شوند, چنين واكنشهايي به سوء استفادهكننده ها اجازه ميدهد تا احساس امنيت و كنترل بيشتري كنند و از مقابله با احساسات و دريافتهاي خود اجتناب كنند.
نخستين گام به سوي تغيير, شناسايي الگوي روابط شما مخصوصاً با اعضاي خانواده و ساير اشخاص مهم است. فقدان صراحت و وضوح در نوع رابطه اي كه شما با اشخاص مهم برقرار ميكنيد ميتواند به شيوههاي مختلف خود را نشان دهد. براي مثال, ممكن است در برخي موارد به عنوان يك " سوء استفادهكننده" عمل كنند و در برخي موارد ديگر به عنوان يك " سوء استفاده شونده"، شناختن خود و درك گذشته خود ميتواند از ايجاد مجدد روابط سوء استفادهگرانه در زندگي شما پيشگيري كند
آيا شما از خود سوء استفاده ميكنيد؟
معمولاً به اشخاصي كه مطابق انتظار ما رفتار ميكنند اجازه ورود به زندگي خود را ميدهيم. اگر در خود احساس حقارت و اهانت كنيم دوستان يا اشخاصي را در زندگي انتخاب ميكنيم كه اين احساسات را در ما برانگيزند. اگر برخورد منفي ديگران را تحمل ميكنيم يا با ديگران برخورد منفي ميكنيم, ممكن است با خود نيز به شيوه يكسان برخورد كنيم. براي اينكه بدانيد آيا يك سوء استفاده كننده هستيد يا سوء استفاده شونده, به نحوه رفتار و برخورد با خود توجه كنيد. چه چيزهايي به خود ميگوئيد؟ آيا افكاري چون "من يك احمقم" يا "هرگز نشده كاري را درست انجام دهم" در ذهن شما مسلط هستند؟ عشق ورزيدن به خود و دل نگراني درباره خود, عزت نفس را افزايش مي دهد و امكان روابط سالم را فراهم مي سازد.حقوق پايه در يك رابطهاگر شما روابط عاطفي سوء استفاده گرانه داشتهايد، ايده روشني درباره رابطه سالم نداريد. نكات زير حقوق پايه اي است كه ميبايد هميشه در روابط دو سويه و متقابل مد نظر باشند. حق داريد انتظار نيت و رفتار خوب از ديگران داشته باشيد. حق داريد مورد حمايت عاطفي قرار بگيريد.حق داريد ديگران به شما گوش فرا دهند و احترام آميز پاسخ گويند.حق داريد نظر خاصي داشته باشيد حتي اگر دوست شما نظر متفاوتي داشته باشد.حق داريد به احساسات و تجربه شما به عنوان امري واقعي نگاه شود.حق داريد بابت هر شوخي و رفتار بي ادبانهاي, عذر خواهي صادقانهاي دريافت كنيد.حق داريد بابت سؤالاتي كه ميتوانيد بپرسيد پاسخ هاي روشن و مطلع كننده دريافت كنيد.حق داريد به دور از تهمت و سرزنش زندگي كنيد.حق داريد به دور از انتقاد و داوري زندگي كنيد.حق داريد در مورد كار و علايق شما با احترام صحبت شود. حق داريد تشويق شويد. حق داريد به دور از تهديد عاطفي يا فيزيكي زندگي كنيد.حق داريد به دور از خشم و نفرت زندگي كنيد. حق داريد با نام و عنواني كه ارزش شما را كاهش مي دهد, خوانده نشويد.حق داريد به جاي دستور گرفتن, احترام آميز از شما درخواست شود.چه مي توانيد انجام دهيد؟
اگر مايليد درباره سوء استفاده عاطفي بيشتر بدانيد مي توانيد به مراكز مشاوره مراجعه كنيد. يك مشاور با تجربه مي تواند منافع مفيد در اختيار شما بگذارد و به شما كمك كند تا تاثيرات سوء استفاده عاطفي را بشناسيد و شيوه هاي سالم رابطه برقرار كردن با ديگران و توجه به نيازهاي موجود خود را ياد بگيريد.
تهيه وتنظيم:مرکز خدمات روانشناسي آرامش معاونت اجتماعي پليس کرمانشاه/