تفاهمنامه یا قرارداد متداول‌ترین اسامی هستند که افراد بر روی توافقات خود می‌گذارند. برخی حقوق‌دانان میان ماهیت قرارداد و تفاهمنامه تفاوت قائل می‌شوند اما بگذارید حقیقتی را به شما بگویم، در اصل این دو با هم هیچ تفاوتی ندارند! در واقع ماهیت و محتوای یک قرارداد تعیین کننده است تا اسم و عنوان آن. یعنی چه؟
وقتی هر گردی گردو نیست اما هر تفاهم‌نامه‌ای قرارداد هست!
به عنوان مثال شما اسم قرارداد خود را “قرارداد فروش” گذاشته‌اید اما محتوا و بندهای آن راجع به قرارداد اجاره است. حال فکر می‌کنید از لحاظ حمایت‌های قانونی شما یک قرارداد فروش دارید یا قرارداد اجاره؟ جواب درست قرارداد اجاره است.
پس با این اوصاف تفاوتی وجود ندارد میان این که شما قرارداد، تفاهمنامه، توافق‌نامه یا غیره و ذلک دارید. مساله این است که در محتوای آن چه نوشته و امضا کرده‌اید. خیلی ساده به نظر می‌رسد این‌طور نیست؟ پس این همه تناقض از کجا نشات می گیرد؟
تفاهمنامه خارجی یا داخلی مساله این است!
تناقض اصلی میان علما از زمانی ایجاد شد که در عرصه حقوق بین‌الملل توافقاتی میان دولت‌ها انجام می‌گرفت که ماهیتی متفاوت با قرارداد‌های عادی داشت.
این تفاهمات ضمانت اجرایی سخت و قطعی مثل قراردادها نداشتند و در واقع به عنوان زمینه و مقدمه ای برای همکاری‌های بعدی طرفین استفاده می‌شدند. احتمالا همین الان اسم یکی از این تفاهم‌نامه‌ها به ذهنتون رسید.
رفته رفته افراد هم در صحنه‌ی حقوق خصوصی و تعاملات روزانه خود، از دست بازیگران عرصه بین‌الملل تقلب کردند و آن‌ها هم میان خود توافقاتی با عنوان “تفاهمنامه” منعقد کردند. اما واقعا ماهیت تفاهم‌نامه‌هایی که میان افراد تنظیم می‌شود، چیست؟
همه چیز درباره‌ی ماهیت تفاهمنامه یا MOU
تفاهمنامه یا Memorandum of Understanding که به مختصر MOU نامیده می‌شود، در واقع سندی دو یا چند جانبه میان طرفین آن است که بیانگر هم‌سویی خواسته‌های آن‌ها می‌باشد. افراد اغلب در مواردی که قصد درگیری با مسئولیت تعهدات قراردادی منسجمی ندارند، به تفاهم‌نامه‌هایی مانند همکاری روی می‌آورند.
همچنین گاهی پیش می‌آید که افراد در شرایط و موقعیت مناسبی برای ورود به یک قرارداد نیستند. در این مواقع بهترین روش استفاده از تفاهمنامه است. به عنوان مثال فرض کنید شما به تازگی با فردی آشنا شده‌اید که ایده‌ای مشابه شما دارد و احتمال می‌دهید در آینده بتوانید همکاری خوبی داشته باشید. با این که شناخت کافی از فرد مقابل ندارید، ولی می‌خواهید کار مورد نیاز خود را با وی به انجام برسانید. معمولا در این شرایط که شناخت کافی وجود ندارد، افراد امضای تفاهم‌نامه‌ای با الزامات قانونی کمتر به جای قراردادی منسجم ترجیح می‌دهند. در واقع به صورت کلی شما در تفاهمنامه از برنامه‌ها و توافقات آینده سخن می‌گویید و به نوعی زمینه را برای مذاکرات آماده خواهید کرد.
آیا تفاهمنامه الزام آور است؟
اختلاف نظر زیادی بر سر این مساله وجود دارد که آیا تفاهمنامه با خود الزام قانونی همراه می آورد یا خیر اما بهترین پاسخ به این سوال، هم بله هم خیر است!
همان‌طور که در قبل گفتم بسیاری افراد با این تصور که تفاهمنامه الزامی نیست، اقدام به انعقاد آن می‌کنند. اما در نظام حقوقی ما قانون برای تمامی توافقات افراد احترام قائل بوده و آن‌ها را به رسمیت می‌شناسد.
پس نکته‌ی مهم اینجا باز هم همان محتوای متن تفاهمنامه است. یعنی اگر در تفاهمنامه نشانه‌ای از ایجاد تعهد وجود داشته باشد، مسئولیت قانونی متوجه فرد خواهد شد و صرف عنوان “تفاهمنامه” نمی‌تواند از بار آن شانه خالی کند. معمولا برای شناسایی این نشانه‌های ایجاد تعهد، مشاور حقوقی می‌تواند بهترین راهنمای شما باشد. اما به صورت کلی می‌توانید با رعایت کردن نکات مهمی، از به وجود آمدن مشکلات احتمالی جلوگیری نمایید.
چگونه تفاهم نامه ای بنویسم که عاقبت به خیر شود؟
- سکوت نکنید: بهتر است در متن تفاهمنامه به الزامی نبودن شروط آن اذعان کنید و حتما به صورت واضح عنوان کنید که مفاد این تفاهمنامه برای طرفین آن الزامی نمی باشد. در نظر بگیرید که سکوت شما در ضمن تفاهمنامه به منزله‌ی الزام‌آور بودن آن خواهد بود.
- گزیده بگویید: سعی کنید در متن تفاهمنامه به جزییات به میزان مناسبی بپردازد. نه کلی بگویید که بتوان از آن تفسیرهای متفاوتی کرد و نه خیلی به جزییات بپردازید که بار مسئولیت طبق شرایط محدود شده سنگین‌تر شود.
- ضمانت اجرایی تعیین کنید: همواره احتمال پایبند نبودن طرفین به تعهداتشان وجود دارد. در صورت وقوع این اتفاق شما می‌توانید با تعیین کردن وجه التزام یا خسارت، از فرآیندهای پیچیده برای رسیدن به حق خود پیشگیری نمایید.
برای مطالعه سایر مقالات می‌توانید به مجله حقوقی لامینگو مراجعه کنید. فراموش نکنید حتما سوالات و نظراتتان را از طریق کامنت با ما در میان بگذارید.