به گزارش ایسنا، ایمان و پارسایی از ویژگی‌های مهم یک دوست است؛ زیرا انسان موحدی که دین را با جان و وجود پذیرفته و به وجود بهشت و جهنم اعتقاد دارد و از زوال دنیا و بقای جهان آخرت نیز آگاه است، به خوبی می‌داند تنها از راه عبودیت و بندگی است که می‌تواند سعادت دو جهان را کسب نماید.
امام صادق(ع) درباره این که دوستان خود را به داشتن چه خصلت‌هایی امتحان کنیم؟ فرمودند:" برادران خود را به دو خصلت بیازمایید. اگر آن دو خصلت را داشتند با آنها دوستی کن و گرنه از ایشان دوری کن، دوری کن، دوری کن. (آن دو خصلت این‌هاست): "پایبندی به خواندن نماز در وقت خود و نیکی کردن به برادران در روزگار سختی و آسایش1".
آن حضرت همچنین می‌فرمایند: "هیچ کس را دوست خود مخوان، مگر آن که در سهچیز او را بیازمایی: او را به خشم آوری و ببینی که آیا این خشم او را از حقّ به باطل میکشاند؛ در درهم و دینار و در سفر کردن با او2".
امام علی (ع) نیز درباره این که چرا در برهم زدن دوستی‌ها نباید تمام پل‌های پشت سر را خراب کنیم؟ فرمودند: "هرگاه خواستی از برادرت ببری، ماندهای از دوستی خود برای او بگذار که اگر روزی آن مقدار برایش آشکار شود به آن بازگردد (همه پل‌ها را پشت سر او خراب نکن بلکه جایی برای بازگشت او و پیوند مجدد دوستی باقی گذار)3".
امام صادق(ع) نیز در حدیثی رفیقان را سه گروه می‌دانند و می‌فرمایند: " آن که با جان همراهی کند، دیگری آن که با مال یاری رساند و این دو گروه در برادری راستند؛ و سومی که از تو وجه معاش میگیرد و تو را برای اندکی لذت و خوشی میخواهد، او را مورد اعتماد مدان4".
با توجه به در هم آميختگي انسان ها كه خوب و بد, زشت و زيبا, راست گو و دروغ گو, امانت دار و خيانت كار
وفاكننده به پيمان و عهدشكن و غير آنان, در يك محيط كوچك يا بزرگ زندگي مي كنند و ما ناگزير از زندگي جمعي و روابط
دوستانه با ديگران هستيم, براي سودمند بودن دوستي ها و در امان بودن از شرارت ها و مفاسد دوستان ناباب, چاره اي
جز گزينش دوست نداريم . امام صادق (ع ) به يكي از دوستان خود فرمود: كساني را كه تو دوست مي پنداري وقتي
بيازمايي, چند دسته اند: برخي مانند شيرند در پرخوري و حمله وري, برخي گرگند در زيان رساندن, برخي مانند
سگ, چاپلوس و دم جنبانند, برخي روباهند و حيله گر و دزد; چهره هاي مختلف دارند اما كارشان يكي است . خوب
دقت كن فردا كه تنها و بي يار و ياور و بي همسر و فرزند خواهي ماند و به جز خدا فريادرسي نداري, چه خواهي كرد ؟ !
حضرت علي (ع ) مي فرمايد: (قدم الاختبار في اتخاذ الاخوان, فان الاختبار معيار يفرق بين الاخيار
والاشرار;145 امتحان را در گزينش دوستا ن بر هر چيزي مقدم بدار, چرا كه امتحان, معياري است كه بين خوبان و
بدان فاصله مي اندازد و آن ها را از يك ديگر جدا مي كند )
در سخنان بزرگان دين, راه هاي مختلفي براي امتحان دوست ارايه شده است كه ما به برخي از آن ها به طور فشرده
اشاره مي كنيم:
1- به خشم آوردن دوست:
در جمع هاي دوستانه, اين طور نيست كه همه امور و برخوردها رضايت بخش و با سليقه و ميل و روحيات يكايك افراد
سازگار باشد . به جز معصومان (ع ), انسان هاي ديگر مصون از خطا و اشتباه نيستند و ممكن است از روي عمد يا
خطا لغزش هايي از سوي برخي دوستان صورت گرفته و سبب رنجش ديگران شوند . از اين رو هريك از دوستان براساس
حكم عقل و آموزه هاي ديني بايد قبل از هر چيز با تمرين و ممارست, سعه صدر و قدرت لازم براي تحمل اين قبيل لغزش
ها را كسب كنند تا بتوانند با اخلاق نيكو و برخوردي شايسته و به دور از عصبانيت و خشم و متوسل شدن به ابزار ناروا از
كنار آن ها عبور كنند و بر دوستي هاي خود تداوم بخشند . بزرگان دين, ظرفيت نداشتن و برخوردار نبودن از سعه صدر
و قدرت تحمل لغزش هاي دوستان را از جمله عوامل منفي و از صفات ناپسند دوستان دانسته و توصيه كرده اند دوستان خود
را با توجه به اين نكته انتخاب كنيد .
امام صادق (ع ) به بعضي از اصحاب خود فرمود: (كسي كه سه بار به تو خشمگين شد و در حق تو بد نگفت, او را
دوست خود كن ) .146 آن حضرت در جايي ديگر مي فرمايد: (كسي را به علامت دوستي نشناس تا او را در سه چيز
آزمايش كني: 1ـ به خشمش بنگر كه آيا او را از حق به باطل مي كشاند يا خير; 2ـ در درهم و دينار; 3ـ مسافرت
كردن . )147
يار آن بـود كه صبر كند بـر جفاي يار
ترك رضاي خويش كند در رضاي يار
(سعدي )
دوست واقعي كسي است كه به ستم و جفاي دوست خود بردبار باشد و رضايت او را بر رضاي خود مقدم دارد .
2- ياري خواستن از او در سختي ها:
از آن جا كه دوستي ها بايد دو طرفه باشد و معمولا هريك از ما انسان ها با ديگران به اين دليل دوست مي شويم كه علاوه بر
تامين خواسته هاي روحي و رواني, از نيرو و امكانات يك ديگر بهره مند شويم و به هنگام نياز به ياري هم بشتابيم, كمك
نكردن به دوست و بي تفاوت بودن به مشكلات دوستان به عنوان نقطه ضعف انسان ها شناخته مي شود و مي توان از اين ره
گذر, دوستان واقعي را از غير آنان تشخيص داد .
دشمن از دوست, وقت آز و نياز
دوستان را به گاه سود و زيان
حضرت علي (ع ) مي فرمايد: (في الضيق يتبين حسن مواساه الرفيق;148 در تنگناها, گذشت و ايثار دوست
مشخص مي شود )
و نيز فرمود: (عند زوال القدره يتبين الصديق من العدو;149 به هنگام از دست رفتن قدرت, دوست از دشمن شناخته
مي شود )
كساني كه به هنگام گشايش و برخورداري از امكانات و قدرت مند بودن افراد به آن ها نزديك مي شوند و به هنگام ضعف و
سختي و روي آوردن مشكلات از آن ها فاصله مي گيرند, دوست نيستند .
اين دغل دوستان كه مي بيني
مگساننـد گرد شيريني
سعدي عليه الرحمه نيز مي گويد:
دوست مشمار آن كه در نعمت زند
لاف ياري و برادرخواندگي
دوست آن باشد كه گيرد دست دوست
در پريشان حالي و درماندگي
فردوسي نيز سروده است:
همان دوستي با كسي كن بلند
كه باشد به سختي تو را يارمند
3-امانت داري:
امانت داري يكي از دستورات مهم اسلام و نشانه صداقت و راستي و ايمان انسان ها است .
امام صادق (ع ) مي فرمايد: (تنها نگاه به ركوع و سجود طولاني افراد نكنيد, زيرا ممكن است اين كار براي آنان به
صورت عادت درآمده باشد كه اگر ترك آن كنند ناراحت شوند, ولي نگاه كنيد به راست گويي و امانت داري آن ها . )150
اگر كسي امانت دار بود, مي توان به او اعتماد كرد و بر دوستي او اميدوار بود . از اين رو بزرگان دين توصيه كرده اند
دوستان خود را از اين طريق نيز امتحان كنيد; ببينيد آيا امانت دارند يا خير ؟
پيامبر گرامي اسلام مي فرمايد: (اذا رايت من اخيك ثلاث خصال فارْجه, الحياء والامانه والصدق; هنگامي كه در
دوست خود سه خصلت را يافتي به دوستي او اميدوار باش: 1 . حيا; 2 . امانت داري; 3 . صدق و راستي .
4- پاي بند بودن به آداب ديني:
بررسي ميزان پاي بندي افراد به آداب و دستورات ديني, يكي ديگر از راه هاي امتحان دوست است . كسي كه در برابر
خداي بزرگ سپاس گزار است و خود را به انجام امر و نهي او مسيول مي داند, از تقوا و ايماني قوي برخوردار مي باشد
و از بهترين بندگان خدا به شمار مي رود و مي توان بر دوستي او اعتماد كرد .
ابوحمزه ثمالي از امام سجاد نقل مي كند كه فرمود: (هركس به آن چه كه خدا واجب كرده است عمل كند, از بهترين
مردم است . )151 از اين رو امام صادق (ع ) مي فرمايد: (برادران خود را با دو خصلت امتحان كنيد; اگر آن دو
را در آن ها يافتيد, با آنان دوست شويد وگرنه از آن ها كناره گيري كنيد; يكي خواندن نماز در اول وقت و ديگري كمك
كردن به دوستان به هنگام سختي و گشايش . )152
5- مسافرت:
بهترين راه براي شناخت دوستان واقعي, مسافرت است . در مسافرت, ميزان اهتمام افراد به حل مشكلات ديگران,
خيرخواهي, امانت داري, جوان مردي, ايثار, گذشت, دين داري, ميزان پاي بندي به تعهدات, ميزان
اعتماد افراد به يك ديگر, صداقت و راستي و بسياري از روحيات و صفات هم سفران روشن مي شود . براي شناخت يك
دوست, كافي است با او در يك سفري هرچند كوتاه همراه باشي .
امام صادق (ع ) در حديثي, كه قبلا آورديم, فرمودند: (كسي را به علامت دوستي نشناس مگر او را در سه چيز
آزمايش كني:
1ـ به خشم او نگاه كن ببين آيا او را از حق به باطل مي كشاند يا خير;
2ـ در ثروت او بنگر ببين چگونه به دست آورده و در چه راهي خرج مي كند;
3ـ با او به مسافرت برو تا اخلاق و رفتارش براي تو روشن گردد .
