حسن معاشرت در ميان همسران داراي اهميت وي‍‍ژه اي مي باشد و از آنجا كه رابطه زوجيت رابطه طرفيني است هر يك از زوجين نسبت به يكديگر وظايفي دارند. استقبال و بدرقه شوهر، رضايت مرد از همسر خويش، آراستگي زن براي شوهرش، اطاعت و تمكين و رفتار محبت آميز داشتن، شوهر را سراپا شيفته زن مي كند و محل آرامش و آسايش او را خانه قرار مي دهد كه اينهااز آداب و رسالات زنان مي باشد. شوهر نيز در قبال همسر خود وظايفي دارد؛ابراز محبت،نيكي به زنان و پرهيز از خشونت و سخت گيري نكردن با زنان و خوشرفتاري با آنان مي باشد مردان بايد براي تأمين نيازهاي خانواده بر دامنه فعاليت هاي خود بيفزايند، همچنين همكاري مرد در كارهاي خانه داراي جايگاه بس عظيم مي باشد. عفو و بخشش همسران در هنگام خطا، خوش خلقي و خوش رويي با همسر، آراستگي همسران براي يكديگر، رفق و مدارا با يكديگر، احترام به وابستگان همسر، ارضاي خواسته ها و نيازهاي يكديگر به طريق مطلوب در برقراري روابط گرم و سالم ميان آنها مؤثر است، لذتي كه از چنين روابطي براي زن و مرد حاصل مي شود، لذت بهشتي است كه عقل و شرع هم نيكويي آن را تأييد مي كند و از ضروري ترين رفتارهاي اخلاقي ميان همسران وفاداراي است و ارتباط كلامي سالم باعث شكوفايي دوستي و مهرورزي بين آنها و رازداري همسران نشانه امانتداري است. از آسيب هاي گفتاري ميان همسران مي توان به عدم درك يكديگر، عدم صداقت، كم حرفي، مقايسه همسر با ديگران، توجه بيشتر به حرف ديگران اشاره نمود. آشنا نبودن زن و مرد به وظايفشان، دير آمدن شوهر، اعتياد و سيگار، تفاوت آداب و فرهنگ، توقعات و انتظارات بيش از حد، دير آمدن شوهر از آسيب هاي رفتاري زوجين مي باشد. زوجين با شناخت حقوق متقابل، همسويي بينش ها و باورهاي مذهبي، ارضاي نيازهاي جنسي، تنظيم رابطه صحيح ميان دو خانواده، همسويي ديدگاههاي فرهنگي و اجتماعي گامي مهم در ايجاد روابط سالم ميان خود بر مي دارند.
نتيجه گيري
خلقت حكيمانه، زن و مرد را به گونه اي سرشته است كه آنان در كنار يكديگر به آرامش مي رسند و ميان آنان دوستي و رحمت برقرار مي شود. احترام و محبت درروابط خانوادگی، نقش بسیار مهمی در سلامت خانواده دارد هر چه احترام و محبت به یکدیگر عمیق تر و گسترده تر باشد زندگی خانوادگی از آرامش، لذت، توانایی و رشد بیشتری برخوردار است. آموزه هاي روايي مدارا و رحمت نسبت به زوجه را در هر حال به مردان توصيه كرده اند. خوش صحبتي با همسر زمينه ساز صفاي زندگي و نيكي به آنان سبب زيادي عمر و گشايش در امور اقتصادي خانواده مصداقي از خوش رفتاري با همسر است و هديه دادن به همسر محبت او را افزون و عفت وي را افزوني مي بخشد. وظيفه حمايت ناموسي از زن و گذشت از خطاهاي وي نيز بر عهده مرد است. اكرام به همسر، دلسوزي نسبت به او، تحميل نكردن كارهاي سنگين بر او، مدارا و خوش صحبتي با او از جمله مواردي است كه مرد به انجام آنها دعوت شده است.
در مورد زنان نيز آموزه هاي بسيار وارد شده است. قدرشناسي از همسران، كسب رضايت آنان حتي در صورتي كه شوهر مقصر باشد و ابعاد آرامش رواني در زمان بروز مشكلات و خدمت رساني به همسر از ويژگي هاي مطلوبي است كه معصومين (ع) به آن ترغيب نموده اند، با توجه به اينكه تربيت و رشد ايجاد وجودي و آرامش و قرار خانوادگي به ابزارهاي عاطفي نيازمند است و اين ابزار در صنف زنان قوي تري است بنابراين نقش زن در قوام و دوام خانواده، محوري تر از نقش مرد است.
خانواده به عنوان يك نهاد پر اهميت نيازمند مديريت متمركز است، قرآن كريم به صراحت از سرپرستي مردان نسبت به زنان در امور خانوادگي سخن گفته، مرد علاوه بر آنكه مسئول تأمين هزينه هاي خانواده است. مديريت اقتصادي خانواده را هم بر عهده دارد و زن نيز با كاهش هزينه هاي اقتصادي مي تواند همسر خويش را ياري دهد. مرد نمي تواند از تأمين هزينه هاي اقتصادي خانواده شانه خالي كند و تمام يا بخشي از آن را بر عهده همسر خود بگذارد زيرا تأمين هزينه ها توسط زن در غير از موارد ضروري مطلوبيتي هم ندارد، زنان نيز بايد امكانات همسر را در نظر بگيرند و از خواسته هاي بلندپروازانه پرهيز كنند و پا را فراتر از محدوده امكانات خانوادگي قرار ندهند و در همه مراحل در كنار همسر خويش با عقل و تدبير و آينده نگري براي زندگي خانوادگي برنامه ريزي كنند.
براي تحكيم و خوشبختي خانواده، همكاري در خانواده در تمام زمينه ها و ابعاد، امري لازم و ضروري است و همكاري مرد در كارهاي خانه داراي جايگاه مهمي باشد.
زن و مرد بايد نسبت به يكديگر ابراز علاقه نمايند و اين علاقه و محبت را اظهار كنند زيرا زن نيازمند علاقه و محبت شديد شوهر است و شوهر محتاج تحسين و احترام، زن با تحسين سازگاري و قدرداني از شوهر مي تواند از همسرش موجودي پايبند به خانواده و حمايت گر بسازد. در خصوص روابط زوجين، رابطه اي سالم تلقي مي شود كه شكوفايي استعدادهاي همسران را به دنبال داشته باشد. رشد و تعالي، تفاهم و نشاط و تعادل رواني آنان را ارتقاء بخشد افراد در چنين بستري از بودن در كنار يكديگر لذت مي برند و مسئوليت پذيري، صبر در برابر مشكلات، گذشت و فداكاري را مي آموزند و زمينه رشد آنان مهيا مي شود.
احساسات و عواطف هر فرد در مورد خانواده اش، ريشه دار و عميق است. چگونگي رفتار زوجين پس از ازدواج با همسر خود از يكسو و والدين يكديگر و بستگان نزديك از سوي ديگر در برقراري روابط گرم و سالم ميان آنها مؤثر مي باشد. بي توجهي و بي احترامي زوجين نسبت به والدين و بستگان ديگري ممكن است منشأ اختلاف شود. بنابراين روابط هر يك از زوجين با خانواده خود بايد به گونه اي باشد كه خللي به روند زندگي مشترك وارد نسازد.
روابط جنسي سالم و رضايتمندي تأثير بسزايي در نشاط زن و شوهر، افزايش روابط عاطفي و محبت آميز، حس حمايت گري مرد نسبت به زن و همراهي زن با همسر خود دارد. اهميت روابط جنسي زن با همسر خويش به قدري حائز اهميت است كه تمكين جنسي از مهمترين مسئوليت هاي واجب زن در زندگي زناشويي به حساب مي آيد. با توجه به محدوديت هايي كه اسلام در زمينه روابط جنسي وضع كرده، زمينه ساز اين است كه فرد به همسر خود به عنوان تنها تأمين كننده نيازهاي جنسي نگاه كند و خود را از وجود او بي نياز نبيند، زماني كه مرد با مراقبت از خويش، لذت و كامجويي هاي گوناگون جنسي را به همسر خود منحصر ساخت و اجتماع را محل كار و تلاش قرار داد پس از انجام فعاليت هاي روزانه با شوقي وصف ناپذبر در انتظار ملاقات با همسر و تأمين نيازهاي عاطفي و غريزي خويش به آغوش خانواده باز مي گردد و زن با آراستگي جسمي و روحي، مهر و محبت همسر خويش را به انحصار خود در مي آورد.
شريعت اسلام بر رعايت تقوا در روابط جنسي تأكيد بسياري دارد. از يك سو رعايت عفت و حيا و حفظ مرزها در روابط خانوادگي و اجتماعي مورد اهتمام بوده است و از سوي ديگر غيرت ورزي مردان نيز لازمه زندگي خانوادگي است. البته به همان ميزان كه غيرت در جايگاه خود در عفت همسر مؤثر است، غيرت نشان دادن در غير جايگاه درست آن در دوري آنان از عفاف و پاكدامني تأثيرگذار خواهد بود. نظافت و آراستگي همسر از جمله اموري است كه زمينه ساز تحقق حياي همسر است. پيرايش، آرايش و ارتباط مطلوب از عوامل ايجاد و حفظ عفت همسر و زمينه سازگاري همسران به شمار مي رود. تأكيد اسلام بر آراستگي زن و شوهر براي يكديگر در محيط خانواده مبتني بر اين نياز زن و مرد است تا در پرتو تأمين آن از انحراف، بيراهه رفتن و خودنمايي در جامعه جلوگيري شود.
زن و شوهر به منزله لباس يكديگرند كه نه تنها پوشاننده زشتي هاي يكديگر بلكه زينت دهنده همسر خود هستند. زن و شوهر بايد محرم اسرار يكديگر باشند و همانند همسري امين عيوب يكديگر را بپوشانند و از افشاي اسراري كه ممكن است باعث دردسر و اختلاف شود خودداري كنند زيرا آثار رازداري در محيط خانواده به مراتب مهمتر و بيشتر از اجتماع خواهد بود. زن و شوهر بايد توجه كنند كه انسان ها به آساني و به سرعت نمي توانند به خطاها و اشتباهات خود پي ببرند بلكه بايد به شيوه اي بسيار لطيف و با روشي ملايم از خطاهاي يكديگر چشم پوشي و نسبت به يكديگر گذشت كنند.
با وجود آنكه زنان، استعداد شگرف و مسئوليت مهمي در كنترل بحرانهاي خانوادگي دارند اما امروزه زن كمتر از گذشته مي تواند آرامش رواني برقرار كند و از فشارهاي زندگي بكاهد و از رويارويي با مشكلاتي چون بدخلقي، فقر اقتصادي و بيكاري همسر ناتوان است. گاه در چنين مواقعي با ايجاد فشار رواني، امكان موفقيت مرد در حل مشكلات را كاهش، و زمينه ي آسيب پذيري او را افزايش مي دهد.
مسئوليت آموزش هاي مربوط به روابط زن و شوهري بر عهده نهادهاي رسمي و غير رسمي از جمله آموزش و پرورش، حوزه هاي علوم ديني و نهاد تبليغي، سازمانهاي مردم نهاد مي باشد.
سياست حاكم بر ارائه اين آموزش ها يا بايد به اين صورت باشد كه حقوق زنان در متن آموزشي مردان و حقوق مردان در متن آموزشي زنان در نظر گرفته شود تا هر جنس را با تعهدات خود نسبت به جنس مخالف آشنا سازد و يا آنكه در كنار آموزش هاي حقوقي، آموزش هاي اخلاقي را نيز در نظر مي گيرد تا از تأثيرات منفي آن بكاهد همچنين ارتباط با خانواده همسر و خانواده خود پس از ازدواج، مهارت مواجهه با بحرانهاي زندگي از جمله بيكاري، فقر، خشم، مهارتهاي اقتصادي و حوزه درآمدزايي مي باشد كه با توجه به سن، جنس، وضعيت فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي مخاطب قابليت انعطاف دارد.اميد است روزي فرا رسد كه تمام همسران نسبت به وظايف خويش آشنا باشند و مسائل مربوط به همسران در هر زمانه اي لباس زيباي اخلاق را بر تن كنند زيرا فرزندان هر خانواده، رفتار و گفتار و تمامي كنش و واكنش هاي انساني خود را در آئينه رفتار و اخلاق والدين خود مي بينند و از آن الگويي براي زندگي خود مي سازند. پس سرنوشت و آينده فرزندان نيز نهالي خواهد بود كه بذر آن را پدر و مادر كاشته اند. اين مسئوليت سنگين، وظيفه والدين را در امر روابط زناشويي دشوارتر و حساس تر مي كند، بنابراين تعهد همسران به وظايف اخلاقي موجب احساس همگرايي و همدلي مثبت شده و فضاي خانوادگي در اثر اين نتايج، بالنده و بانشاط خواهد شد. همچنين فرزندان در چنين خانواده اي به سوي خير و صلاح سوق پيدا مي كنند.
فهرست منابع
1- ابن شهر آشوب، ابوجعفر، 1405ق، مناقب آل ابی طالب، بیروت، دراالاضواء.
2- افروز، غلامعلی، 1377، همسران برتر، تهران، انجمن اولیاء و مربیان.
3- امینی، ابراهیم ، 1372، اسلام و تعلیم و تربیت 1، تهران، انجمن اولیاء و مربیان.
4- امینی، ابراهیم، 1386، آیین همسرداری(چاپ هفتم)، قم، انتشارات سبط اکبر.
5- پاینده، ابوالقاسم، 1382، نهج الفصایح، تهران، دنیای دانش.
6- حر عاملی، محمدبن حسن، 1409ق، وسایل الشیعه، قم،آل البيت.
7- حسینی، داود، 1386، روابط سالم در خانواده، قم، بوستان کتاب.
8- حسینیا، احمد، 1380، بهداشت روانی همسرداری، (چاپ اول)، تهران، انتشارات مفید.
9- رشید پور، مجید، 1365، روانشناسی ازدواج در اسلام(چاپ اول)، تهران، انجمن اولیاء ومربیان.
10-رشیدپور، مجید، 1383، تعادل و استحکام خانواده، تهران، انتشارات اطلاعات.
11-ری شهری، محمد، 1416ق، میزان الحکمه، قم، درالحدیث.
12-سادات، محمد علی، 1378، راهنمای همسران(چاپ چهارم)، چاپ و نشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
13-شرفی، محمدرضا، 1374، خانواده متعادل، تهران، انجمن اولیاء و مربیان.
14-صدوق، محمدبن علي بن بابويه، 1404ق، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین.
15-طوسی، محمد بن حسن، 1370، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی.
16-عسگری، حسین، 1380، نقش بهداشت روان در ازدواج، زندگی زناشویی و طلاق، تهران، انتشارات گفت و گو.
17-پناهی،علی احمد، احمد حسن، شریفی، بایسته های اخلاقی همسران و نقش آن در تربیت فرزندان، معرفت اخلاقي، ش 1.
18-عیسی زاده، عیسی، 1390، خانواده قرآنی، قم، موسسه بوستان کتاب.
19-قائمی، علی، 1362، خانواده و مسائل همسران جوان، تهران، انتشارات امین.
20-قائمی، علی، 1380، خانواده و نقش بنیادین آن، تهران، سازمان ملی جوانان.
21-کاشفی، محمدرضا ، 1376، آیین مهرورزی، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
22-کلینی، محمد بن یعقوب، 1379، اصول کافی، تهران مکتبه الاسلامیه.
23-کوهی، محمد رضا، 1383، آسیب شناسی شخصیت و محبوبیت زن(چاپ دوم)، انتشارات اتقان.
24-گری، جان، 1386، مردان مریخی و زنان ونوسی، ترجمه سیدرضا نیازی(چاپ ششم)، انتشارات نیما.
25-مجلسی، محمدباقر، 1405 ق، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
26-محمد زاده، راضیه، 1389، زن اگر اینگونه می بود، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر.
27-محمدی نیا، اسد الله، 1385، آیین همسرداری در زندگی حضرت فاطمه (س)، قم، سبط اکبر.
28-مصباح یزدی، محمد تقی، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمیني(ره).
29-مظاهری، حبیب اله،1370، سیری در مسائل خانواده، سازمان تبلیغات انتشارات بهمن.
30-ملكي، حسن، 1385، چگونه با تفاهم زندگي كنيم، زنجان، نيكان كتاب.
31-نجفی یزدی، سید محمد، 1378، ازدواج و روابط زن و مرد، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم.
نوری طبرسي، ميرزاحسین، 1408ق، مستدرک الوسایل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.