سوال
فرزند من 3 سال دارد، گر چه او در مجموع بچه خوب و فرمانبرداری است اما بعضی وقتها مجبور به تنبیه بدنی او می شویم. البته فقط به محل نشستن او می زنیم نه به سر و صورتش و معمولاً درد کمی هم دارد، آیا این کار جایز هست؟
پاسخ
در اسلام تنبیه بعنوان آخرین راه در صورتی که اثر تربیتی داشته باشد، جایز شمرده شده است منتهی اگر بحدی برسد که دیه بر او واجب گردد مثلاً بگونه ای کتک زده شود که جای آن کبود گردد ، حرام است و جایز نمی باشد .
باید توجه داشته باشیم که فرق است بین کتک زدن و تنبیه و همیشه ایندو لازم و ملزوم همدیگر نمی باشند.
در حدیثی از امام رضا (ع) آمده است که شخصی از فرزندش نزد آن امام شکایت کرد و امام فرمود:
“لا تضربه و اهجره ولاتطل” [i]
یعنی او را نزن ولی با او قهر کن اما قهر خودت را هم طولانی نکن (مثلاً پدر واسطه شود و فرزند عذرخواهی کند و قول بدهد که دیگر آن کار را مرتکب نشود).
پس تنبیه بعنوان آخرین راه است و البته باید تلاش شود تا آثار منفی او به حداقل تقلیل پیدا کند. پدر و مادر اگر در هر کاری به تنبیه بدنی متوسل شوند، عکس العمل های طفل می تواند اینگونه باشد:
1. واقعیت ها را پنهان کند. 2. چند چهره شود 3. دروغگو شود. 4. کینه توز و انتقام جو بار آید مخصوصاً اگر که کتک بی جا یا زیادی و یا غیر عادلانه باشد و کودک علت تنبیه بدنی را نداند و...
ولذا برای اینکه تنبیه اثر تربیتی لازم را داشته باشد باید نکاتی رعایت گردد که در ذیل به بعضی از آن اشاره می شود:
بدون خشم و غضب باشد چرا که حضرت علی (ع) فرمود:
لا ادب مع غضب [ii]
ولی متاسفانه مشاهده می گردد، ضربات وارده بر کودک بیش از آنکه برای ساختن کودک باشد، برای فرونشاندن خشم خود مربی می باشد.
متناسب با نوع خطاء باشد.
قابل تحمل برای کودک باشد.
بعنوان آخرین راه مورد استفاده قرار گیرد.
حساب گذشته با جریان امروز قاطی نشود.
مجری تنبیه بر خود مسلط باشد.
طفل آنرا ظالمانه و کینه جوئی تلقی نکند و آنرا نتیجه طبیعی عمل خود بداند و لذا مادر هم باید علت کتک زدن را برای فرزند توضیح دهد و هم عدالت را رعایت کند و این کار را بصورت خیرخواهی انجام دهد و اینها را به کودک تفهیم کند.
تنبیه نباید یکنواخت و مکرر باشد که کودک به آن عادت کند و لذا اگر خطایی با تنبیه از بین نرفت نباید تنبیه را تکرار کرد بلکه باید با دقت به جستجوی ریشه آن بپردازد و راه دیگری را برای اصلاح کودک، پیدا کند.
بعد از تنبیه هم سعی شود که دل کودک بدست آید و عقده اش زدوده شود.
تنبیه بلافاصله بعد از ارتکاب جرم باشد نه اینکه فاصله زیادی داشته باشد.
در خاتمه ذکر حکایتی از امام (ره) راحل در اینجا جالب بنظر می رسد:
دختر امام راحل (قدس سره) نقل می کند که: در زمان طفولیت، روزی سر سفره غذا دستم را به داخل ماست زدم اما بلافاصله امام زد روی دستم و بعد بلافاصله انگشت مرا انداخت در دهان خودش و ماست را خورد و فرمود دخترم اگر به پشت دستت زدم نه بخاطر این بود که دوستت ندارم بلکه این کار شما، کار درستی نبود و تو باید اینها را یاد بگیری. [iii]
بحارالأنوار، ج101، ص 99
غرر الحکم، ص 303
برگرفته شده از کتاب "پا به پای آفتاب"