2- اهميت انتخاب دوست
يكي از اساسيترين مسائل در سرنوشت انسان انتخاب دوست است. اين مهم، از مشكلترين اموري است كه انسان در طول حيات خود با آن سر و كار دارد. چه بسا دوستاني كه انسان را به اوج عزّت و خوشبختي ميرسانند و چه بسيارند دوستاني كه فرد را از اوج عزت به ورطة بيچارگي و بدبختي ميكشانند. اهميت انتخاب دوست و نقش آن بر كسي پوشيده نيست. در اهميت اين موضوع همين نكته كافي است كه در روز قيامت عدهاي به شدت اندوهگين و ناراحتند و از اين كه در دنيا افراد منحرف را به دوستي برگزيدهاند، افسردهاند:
و به خاطر بياور روزي را كه ظالم دست خويش را از شدت حسرت به دندان ميگيرد و ميگويد: اي كاش با رسول خدا راهي برگزيده بودم. اي واي بر من! كاش فلان شخص گمراه را دوست خود انتخاب نكرده بودم! او مرا از راه حق گمراه ساخت بعد از آن كه آگاهي به سراغ من آمده بود و شيطان هميشه خوار كنندة انسان بوده است.
اين آيات شأن نزولي دارد كه بسيار آموزنده است. در عصر پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ دو دوست مشرك به نامهاي عقبه بن ابي و ابي ابن خلف زندگي ميكردند هر گاه عقبه از سفر ميآمد، غذايي ترتيب ميداد و اشراف قومش را دعوت ميكرد. او در عين حال دوست داشت به محضر پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ برسد؛ هر چند اسلام را نپذيرفته بود. روزي از سفر آمد. طبق معمول غذايي ترتيب داد؛ دوستان را فرا خواند و در ضمن از پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ نيز دعوت كرد.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: من از غذاي تو نميخورم تا به وحدانيت خدا و رسالت من شهادت دهي.
عقبه شهادتين را به زبان جاري كرد. وقتي اين خبر به گوش دوستش ابي رسيد، گفت: اي عقبه، از آيينت منحرف شدي؟
او گفت: نه، به خدا سوگند منحرف نشدم؛ مردي بر من وارد شد كه حاضر نبود جز با شهادتين گفتن من، از غذايم بخورد. من شرم داشتم او از سفرة من برخيزد بي آن كه غذا بخورد، بدين سبب شهادت دادم!
ابي گفت: هرگز از تو راضي نميشوم مگر اين كه در برابرش بايستي و سخت توهين كني! عقبه اين كار را كرد و مرتد شد. او سرانجام در جنگ بدر در صف كفار به قتل رسيد. دوستش ابي نيز در جنگ احد كشته شد.
بيشك عوامل مختلفي كه دوست از اهم آنها به شمار ميآيد، در شكلگيري شخصيت انسان مؤثر است؛ زيرا آدمي ناخود آگاه تأثير ميپذيرد و بخش مهمي از افكار و صفات اخلاقياش را از دوستانش ميگيرد. علي ـ عليه السلام ـ ميفرمايد:
هر گاه وضع كسي بر شما مشتبه شد و دين او را نشناختيد، به دوستانش نظر كنيد. اگر اهل دين و آيين خدا باشند، او نيز پيرو آيين خدا است؛ و اگر بر آيين خدا نباشند، او نيز بهرهاي از آيين خدا ندارد.
انتخاب دوست در هر مرحله از زندگي مهم است و در دوران جواني و نوجواني بسيار مهمتر. مسائل و دشواريهاي ناشي از بلوغ و جواني از كميت و كيفيتي برخوردار است ك بسياري از روانشناسان معتقدند خوشبختي يا بدبختي انسان تا اندازة بسيار زيادي در اين دوران رقم زده ميشود. چه بسيارند جواناني كه در خانوادة مذهبي به دنيا آمدهاند، اما به علت عدم توجه در انتخاب دوست به انحراف كشيده شده و حيثيت خانوادگي خود را لكهدار ساختهاند. مصداق بارزاين امر پسر حضرت نوح ـ عليه السلام ـ است كه به علت معاشرت با دوستان بد در گرداب گمراهي غلتيد. علي ـ عليه السلام ـ ميفرمايد:
از پيشينيان خود پند گيريد، پيش از آن كه پسينيان از شما عبرت گيرند.
نرود مرغ سـوي دانه فـراز
چون دگر مرغ بيند اندر بند
پند گير از مصـائب دگـران
تا نگيرند ديـگران ز تو پند
دوست در دين و اعتقادات، رفتار و كردار و زندگي انسان اثر ميگذارد و اساساً معيار و ميزان قضاوت ديگران دربارة انسان است. علي ـ عليه السلام ـ ميفرمايد:
هر كس را از آن كه دوست او است ميشناسند.
تو اول بگو با كيـان دوسـتي
من آنگه بگويم كه تو كيستي
اهميت دوست و نقش آن در زندگي انسان، انكارناپذير است؛ به گونهاي كه ميتوان گفت خويشاوندان نيز براي استحكام روابط خويش به دوستي با يكديگر نيازمندند. علي ـ عليه السلام ـ ميفرمايد:
دوستي پدران پيوند خويشاوندي در ميان فرزندانشان است و نياز خويشاوندان است و نياز خويشاوندي به دوستي، از نياز دوستي به خويشاوندي بيشتر است.
البته - چنان كه قبلاً نيز گفته شد - گوشهنشيني و تنها زندگي كردن از دوستي با ناشايستگان بهتر و سودمندتر است. امير مؤمنان ـ عليه السلام ـ ياران و پيروانش را چنين اندرز ميداد:
همنشين صالح و شايسته بهتر از تنهايي است؛ ولي تنهايي از همنشين بد بهتر است.
بنابراين بايد قبل از گزينش دوست، افراد را بيازماييم؛ زيرا كسي كه ناسنجيده و بدون آزمايش با ديگران پيمان دوستي ميبندد، ناچار بايد به رفاقت اشرار و فاسدان تن در دهد.
. فرقان (25): 29 27.
. ابوعلي الفضل بن الحسن طبرسي: مجمع البيان في تفسير القرآن، ص 289 و 290.
. محمدباقر مجلسي: بحارالانوار، ج 74، ص 197.
. نهج البلاغه، خطبة 32.
. سعدي.
. نهج البلاغه، نامة 69.
. همان، حكمت 308.
. محمدباقر مجلسي: بحارالانوار، ج 74، ص 189.
. عبدالواحد آمدي: تصنيف غررالحكم و دررالكلم، ج 2، ص 695.