حدیث در مورد غیرت

معنی غیرت و اقسام آن

یکی از ارزش های مهم اخلاقی که موجب آثار درخشان و سازنده در زندگی انسان می شود و باعث کسب عزّت و آبرو و شخصیت ممتاز می گردد، خصلت غیرت است. واژه غیرت در اصل از تغییر و تغیّر گرفته شده و به معنی دفاع شدید از عرض و ناموس، یا مال و کشور و دین است، و معمولاً چهره انسان غیور هنگام دفاع، متغیّر و دگرگون می گردد و نشانه های دفاع جدّی و شدید در چهره اش دیده می شود. و ضد آن دیاثت و بی غیرتی و بی تفاوتی و سستی و سهل انگاری است که چنین خصلتی موجب پیامدهای ویرانگر و انحرافات بسیار زشت خواهد شد. غیرت از صفات برجسته و کلیدی است که موجب جلوگیری شدید از تجاوز بیگانه به حریم استقلال و عزّت و ناموس شده، و باعث پیدایش ارزش های دیگری می شود که هر کدام در جای خود تکمیل کننده هویّت و شخصیت انسان می گردند، و ره گشایی برای کسب آزادی، عفّت، استقلال و عزّت جامعه و فرد خواهند شد، و در بسیاری از موارد عامل تحصیل افتخارات عظیم شده که با نبودن آن، دستیابی به چنان افتخاراتی امکان پذیر نیست.

در حقیقت خصلت غیرت همچون یک پلیس مخفی هشیار و بیدار در روح و روان انسان، مراقب مرزها و حدود و خط قرمزها است، و انسان را به نظارت قاطع در این راستا وامی دارد، تا به پاسداری و نگهبانی از حریم ها بپردازد.

واژه غیرت معمولاً درجایی به کار می رود که چیزی حق اختصاصی شخصی یا گروهی است و دیگران می خواهند مرز و حریم آن را بشکنند و انسان غیور با دفاع شدید خود از تجاوز حریم شکنان جلوگیری می کند. بنابراین غیرت دارای یک معنی عام و گسترده است مانند غیرت در حفظ اموال، در حفظ ناموس، درحفظ حیثیّت و آبرو، در حفظ استقلال همه جانبه کشور و در حفظ دین و آیین و... ولی غالباً در حفظ حریم عفت و ناموس به کار می رود. و باید نیز چنین باشد چرا که موجب حمایت قوی از ارزش های اخلاقی شده و به جامعه آرامش و امنیت و پاکی می بخشد، در حالی که بی غیرتی باعث از هم پاشیدگی شیرازه خانواده ها و ده و صدها بلاهای خانمان سوز

و جبران ناپذیر خواهد شد. بنابراین غیرت دارای اقسام گوناگونی است که از همه آنها مهم تر غیرت ورزی برای حفظ حریم ناموس می باشد و ضد آن بی بند وباری و افسار گسیختگی ناموسی و انحرافات و آلودگی های جنسی است. ولی باید توجه داشت که آن غیرتی، محبوب بوده و به عنوان ارزش به شمار می آید که مانند سایر صفات ارزشی، در حد اعتدال باشد و گرنه نکوهیده و ضد ارزش خواهد شد.

مانند دفاع های غیر منطقی از ناموس که به صورت وسواس و سوءظن درآید، بر همین اساس پیامبر(ص) فرمود: «مِنَ الغَیرَة ما یُحِبُّ اللّهُ، وَ مِنها ما یَکرَهُ اللّهُ، فَاَمّا ما یُحِبُّ فَالغَیرَةُ فِی الرَّیبَةِ، وَ اَمّا ما یَکرَهُ فَالغَیرَةُ فِی غَیرِ الرَّیبَة؛ غیرت بر دو گونه است، نوعی از آن را خدا دوست دارد و نوعی از آن را دوست ندارد، اما آن غیرتی را که خدا دوست دارد، غیرتی است که در موارد مشکوک (و مظان آلودگی ها) می باشد، و اما آنچه از غیرت را که دوست ندارد غیرتی است که در غیر این موارد باشد.»(1)

امام صادق(ع) فرمود: «لاغیرة فی الحلال؛ در امور حلال ، غیرت ورزی، نابجاست.»(2)

بر همین اساس امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «غیرة الرّجل ایمانٌ، و غیرة المرئة عدوانٌ؛ غیرت ورزی مرد از ایمان نشأت گرفته، ولی غیرت ورزی زن (در رابطه با هوو) از روی دشمنی (و حسادت) است.»(3)

و در نهج البلاغه در فرازی از وصایای حضرت علی(ع) به فرزندش امام حسن(ع) چنین آمده: «ایّاک والتّغایر فی غیر موضع الغیرة، فانّ ذلک یدعو الصّحیحة الی السقم و البریّة الی الرّیب؛از غیرت ورزی در غیر موردش پرهیز کن، زیرا این گونه غیرت (افراطی) سبب گرفتاری و انحراف افراد درستکار از آنان شده، و موجب آن می شود که افراد بی گناه در معرض تهمت قرار گیرند.»(4)

غیرت از دیدگاه قرآن و روایات

1ـ یکی از پیامبران بزرگ خدا، حضرت یوسف(ع) هنگامی که به عنوان غلام و برده به خانه عزیز مصر آورده شد نوجوان بود، در آنجا همسر عزیز مصر شیفته جمال او شد و گروهی از زنان را بر آن داشت که از یوسف(ع) کامجویی نمایند، یوسف که در برابر طوفان شهوات قرار داشت در مخاطره شدید قرار گرفت، حتی او را تهدید کردند که اگر تسلیم هوس های آنها نشود، زندانی خواهد شد، یوسف(ع) که بسیار غیور و عفیف بود، باکمال مقاومت، زندان را برگزید، و از کید و مکر آنها فرار کرد در حالی که طبق قرآن، به درگاه الهی چنین می گفت: «ربّ السّجن احبّ الیّ مما یدعوننی الیه؛پروردگارا زندان نزد من محبوب تر است از آن چه این ها مرا به سوی آن فرا می خوانند.»(5)

خداوند دعای یوسف(ع) را به استجابت رسانید، وگرچه سال ها به جرم غیرت و عفت، زندانی شد، ولی غیرت او، او را از انحراف و رویکرد به سوی بی عفتی باز داشت.

2ـ خداوند برای حفظ غیرت و عفت زنان می فرماید: «ولا یضربن بارجلهنّ لیعلم ما یخفین من زینتهنّ؛ زنان باید هنگام راه رفتن پاهای خود را بر زمین نزنند تا مبادا زینت پنهانیشان دانسته شود.» (و صدای خلخال که بر پا دارند به گوش رسد.)(6)

3ـ در مدینه گروهی از اراذل و اوباش و جوانان هرزه به بانوانی که برای شرکت در نماز مغرب و عشاء به سوی مسجد رفت و آمد می کردند، پرخاش نموده، و با متلک و گفتار ناروا به آنها آزار می دادند و مزاحم آنان می شدند، و گروه دیگری نیز بودند که از راه نفاق و شایعه سازی باعث مزاحمت می شدند، خداوند به پیامبر(ص) دستور قاطع داد تا آنها را از مدینه تبعید کند، و از این گونه هوسبازانی که با بی غیرتی خود به حریم عفّت تجاوز می کردند با تعبیر «فی قلوبهم مرضٌ» (بیمار دلان تیره دل) و ملعون یاد کرد، چنان که این مطلب در آیه 60 و 61 سوره احزاب آمده است.

در تاریخ و روایات آمده: حکم بن ابی العاص پدر مروان در عین آن که مسلمان شده بود، و به مدینه هجرت نموده بود، شخصی هوسباز و منحرف بود، روزی پیامبر(ص) در حجره یکی از همسرانش بود، او از درز در به داخل آن حجره نگاه کرد، پیامبر(ص) از این چشم چرانی او به قدری ناراحت شد که عصای سرکجی که نوک تیز داشت برداشت، و او را تعقیب کرد، او پابه فرار گذاشت و از دست پیامبر(ص) گریخت. پیامبر(ص) به او نرسید و فرمود: «اگر او را می گرفتم، چشمش را بیرون می آوردم.» سپس دستور داد او و فرزندش مروان را از مدینه به طائف تبعید نمودند. آنها در عصر پیامبر(ص) همچنان در تبعید به سر می بردند، بعد از رحلت پیامبر(ص) در عصر خلیفه اول و دوم نیز در تبعید بودند، تا این که آن ها در عصر خلافت عثمان به مدینه بازگشتند، و همین یکی از اعتراض های شدید مسلمانان به عثمان بود، که چرا اجازه بازگشت تبعید شدگان پیامبر(ص) به مدینه را داده است.(7)

آری پیامبر(ص) این گونه در برابر خدشه دار شدن جامعه به هوسبازی و بی عفّتی، حساس بود و می فرمود: «کان ابراهیم ابی غیورٌ،و انا اغیرمنه، و ارغم اللّه انف من لایغار؛ پدرم ابراهیم (ع) بسیار غیرتمند بود، و من از او غیرتمندتر هستم، و خداوند بینی آن کسی را که بی غیرت است به خاک بمالد و ذلیل کند.»(8)

نیز رسول خدا(ص) فرمود: «بوی خوش بهشت تا مسیر پیمودن پانصد سال راه، می رسد، ولی به مشام چند نفر نمی رسد، یکی از آن ها بی غیرت است.»(9) یعنی آدم بی غیرت تا این اندازه (میلیون ها فرسخ) از بهشت دور است.

امام صادق(ع) فرمود: «خداوند غیور است، و هر غیوری را دوست دارد، و به خاطر غیرتش تمام کارهای زشت ـ اعم از آشکار و پنهان ـ را حرام فرموده است.»(10)

امیرمؤمنان (ع) فرمود: «من لایغار فانّه منکوس القلب؛ کسی که غیرت نورزد قلب چنین فردی واژگونه است.»(11) یعنی کور و بسته است و قابلیت پذیرش نور الهی و نصایح دین را ندارد. نیز آن حضرت دستور داد که دو رکعت نماز بخوانید، و در قنوت آن عرض کنید: «اللّهمّ ارزقنی زوجةً قنوعاً غیوراً؛ خداوندا! همسر اهل قناعت، و غیرتمند به من عنایت فرما.»(12) یعنی چنین دعایی مطلوب است، همسر قانع و غیرتمند، دارای ارزش ممتاز خواهد بود.

نیز در ضمن گفتاری فرمود: «قدر عفّة الرّجل علی قدر غیرته؛ اندازه عفت انسان به اندازه غیرت او است.»(13) بنابراین رعایت اندازه کمال عفت، بستگی به کمال غیرت دارد. و اگر کسی به هر اندازه از غیرت بی بهره باشد، به همان اندازه از عفّت ناموسی بی بهره خواهد بود.

چند نمونه از غیرت پیشوایان

1ـ حضرت ابراهیم(ع) به داشتن خصلت غیرت ـ به ویژه غیرت ناموسی ـ معروف بود، در مورد حفظ عفت همسرش بسیار حسّاس بود، امام باقر(ع) فرمود: روزی عزرائیل (یکی از فرشتگان مقرّب حق) به صورت جوانی وارد خانه ابراهیم (ع) شد، ابراهیم وقتی که او را دید او را نشناخت، نزد او آمد و باتندی به او گفت: «با چه اجازه ای وارد خانه من شده ای؟» او گفت: با اجازه خدای خانه. آنگاه خود را معرفی کرد، و گفت من از سوی خداوند مأمور شده ام تا مقام خلیل (دوست خالص خدا) را به تو بدهم. ابراهیم خوشحال شد. در روایت دیگری آمده که این فرشته جبرئیل بود.(14)

و نیز روایت شده: ابراهیم در یکی از سفرها، بر اثر آلودگی محیط، همسرش را در میان صندوقی سرپوشیده نهاده بود، در مرز ایالت مصر، مأمور از او پرسید در میان این صندوق چیست؟ ابراهیم پاسخ هایی داد و سرانجام فرمود: در میان این صندوق همسر من قرار دارد. مأمور پرسید: چرا او را در میان صندوق نهاده ای؟ ابراهیم گفت: «غیرتم نسبت به ناموسم چنین اقتضاء کرد تا چشم ناپاکی به او نیفتد.»(15)

2ـ خداوند حضرت ایوب(ع) را به انواع بلاها مبتلا و امتحان کرد، از همه آنها روسفید بیرون آمد، سرانجام او را به بیماری سختی مبتلا نمود، او با صبر و مقاومت، همه رنج ها را تحمّل نمود و همواره شکر خدا می گفت، تا این که کار به جایی رسید که همسر باوفایش، برای تأمین معاش زندگی، گیسوان خود را به زنی فروخت، وقتی نزد ایوب بازگشت، ایوب پس از اطلاع، بسیار ناراحت شد، به طوری که هیچ کدام از گرفتاری های شدید سابق او را این گونه غمگین ننموده بود، با دلی شکسته و حالی زار به درگاه الهی عرض کرد: «خدایا مرا به انواع بالاها مبتلا نمودی، صبر کردم، و سپاس گزاری نمودم، ولی کار به جایی رسیده که همسرم گیسوانش را فروخته، این مصیبت قابل تحمّل نیست(غیرتم مانع از آن است که بتوانم تحمّل کنم) خدایا لطفی کن. ناگاه ندایی شنید که پای خود را بر زمین بکوب، که این چشمه آبی خنک برای نوشیدن و شستشو است، او چنین کرد، خود را در آن آب شستشو داد، در همان لحظه همه بلاها بر طرف شد، و ایوب غرق در نعمت های سرشار الهی گردید.»(16)

3ـ دریکی از جنگ ها چند نفر اسیر را به حضور پیامبر(ص) آوردند که مستحق اعدام بودند، پیامبر(ص) فرمان اعدام آنها را صادر کرد، ولی در میان آنها یکی از آنها را آزاد نمود، او پرسید: چرا مرا آزاد کردی؟ پیامبر(ص) فرمود: جبرئیل به من خبر داد که تو دارای پنج خصلت هستی که خدا و رسولش آنها را دوست دارد: 1ـ نسبت به ناموست، غیرت شدید داری 2ـ دارای سخاوت 3ـ حسن خلق 4ـ راست گویی 5 ـ و شجاعت می باشی. آن شخص با شنیدن این سخن، مجذوب پیامبر اسلام شد و مسلمان گردید، و در راه اسلام استوار بود تا این که در یکی از جنگ ها در رکاب پیامبر(ص) به شهادت رسید.(17)

4ـ عصر پیامبر(ص) بود، در مدینه دو نفر به نام های هیت و ماتع از افراد هوسباز بودند و همواره با گفتار زشت و خلاف عفّت، مردم را می خنداندند، روزی پیامبر(ص) از نزدیک آنها عبور می کرد. شنید به یکی از مسلمانان می گفتند: «وقتی که به شهر طائف حمله کردید و آنجا را فتح نمودید، در کمین دختر غیلان ثقفی باش، او را اسیر کرده و برای خود نگهدار، او زنی چنین و چنان...است.» سخن آنها به غیرت پیامبر (ص) برخورد، به طوری که به آنها اعتراض شدید نمود و سپس آنها را از مدینه به سرزمین «غرابا» تبعید کرد، آنها فقط حق داشتند در طول هفته، تنها روزهای جمعه برای خرید غذا و لوازم زندگی به مدینه بیایند.(18)

5 ـ پیامبر(ص) روزی در میان ازدحام مسلمین (گویا در مسجد) بود، ناگاه دید گروهی در گوشه ای داد و فریاد می کنند، پرسید: چه خبر است؟ گفتند: جوانی گستاخ آمده می گوید: اجازه بدهید نزد پیامبر(ص) بروم از او اجازه بگیرم زنا کنم. پیامبر(ص) فرمود: به او اجازه بدهید نزدیک بیاید، اجازه دادند او نزدیک آمد و در برابر پیامبر(ص) ایستاد و گفت: اجازه بده زنا کنم. پیامبر (ص) از او پرسید: آیا دوست داری(غیرتت اجازه می دهد) که با مادر یا دختر یا خواهر تو چنین کنند؟ او گفت: نه هرگز غیرتم اجازه نمی دهد. پیامبر(ص) فرمود: مردم نیز در مورد مادر یا دختر و خواهرشان راضی نیستند که با آنها عمل منافی عفت انجام شود. آن جوان از سؤال خود پشیمان شد و اظهار عذرخواهی و پشیمانی کرد. پیامبر(ص) دست به سینه او نهاد و چنین دعا کرد: «خدایا قلب این جوان را پاک گردان، و دامان او را از آلودگی بی عفتی حفظ کن، و گناهانش را ببخش.» از آن پس منفورترین کار در نزد آن جوان، گناه بی عفتی بود.(19) پیامبر(ص) در این حادثه، با شکوفانمودن غیرت آن جوان، او را نهی از منکر کرد، و او در پرتو غیرت از آلودگی نجات یافت.

6ـ عصر خلافت امیر مؤمنان علی(ع) بود، به آن حضرت گزارش رسید که در مسیر راه ها بعضی از مردان و زنان رعایت حریم عفت را نمی کنند، بسیار ناراحت شد. مردم کوفه را جمع کرد، در ضمن سخنرانی به آنها فرمود: «نبّئت انّ نسائکم یدافعن الرّجال فی الطّریق، اما تستحیون؟ لعن اللّه من لایغار؛ به من خبر رسیده که زنان شما در مسیر راه ها به مردان تنه می زنند، آیا حیاء نمی کنید، خداوند لعنت کند کسی را که غیرت نمی ورزد.»(20)

نیز روایت شده: به مردم کوفه فرمود: «آیا خجالت نمی کشید، و زنان شما غیرت نمی ورزند؟ به طوری که در بازارها رفت و آمد می کنند، و با مردان بیگانه رخ به رخ شده و به همدیگر تنه می زنند؟»(21)

آخرین سخن این که: پیامبر(ص) در عین آن که شرکت بانوان را در امور سیاسی جایز بلکه لازم می دانست، تأکید فراوان داشت که آنها حریم عفاف را حفظ کنند، به عنوان مثال پس از فتح مکّه، پیامبر(ص) مسلمانان را برای بیعت مجدد فرا خواند، و بانوان را نیز (مطابق آیه 12 سوره ممتحنه) با شرایطی به بیعت کردن امر کرد، ام حکیم از پیامبر (ص) پرسید: ما چگونه با تو بیعت کنیم؟ پیامبر (ص) فرمود: «من با زنان مصافحه نمی کنم» (دست نمی دهم) آنگاه فرمود ظرفی (مانند تشت) را حاضر نمودند، آن را پر از آب کردند، پیامبر(ص)، دستش را میان آن آب برد و بیرون آورد. سپس به زنان فرمود: دست خود را در میان این آب داخل کنید و خارج سازید و همین بیعت شماست.(22)

پی نوشت ها:ـــــــــــــــــــــــ

1. کنزالعمال، حدیث 7067، ج 3، ص 385.

2. وسائل الشیعه، ج 14، ص 176.

3. غررالحکم، میزان الحکمة، ج 7، ص 395.

4. نهج البلاغه، نامه 31.

5. سوره یوسف، آیه 33.

6. سوره نور، آیه 31.

7. الغدیر، ج 8، ص 243؛ اسدالغابه، ج2، ص 33.

8. بحارالانوار، ج 103، ص248.

9. من لایحضره الفقیه، ج3، ص 281.

10. فروع کافی، ج5، ص 535.

11. بحار، ج 79، ص 115؛ وسائل الشیعه، ج14، ص 108.

12. بحار، ج 103، ص 268.

13. نهج البلاغه، حکمت 47.

14. اقتباس از بحار، ج 12، ص 5 و 13.

15. اقتباس از تفسیر المیزان، ج 7، ص 241.

16. اقتباس از لئالی الاخبار، ج 1، ص 265.

17. وسائل الشیعه، ج 14، ص 109.

18. بحار، ج22، ص 88، به نقل از فروع کافی.

19. تفسیر المنار، ذیل آیه 104 و 105، آل عمران.

20. وسائل الشیعه، ج 14، ص 174.

21. همان مدرک.

22. همان، ص 153 و 154.