آنا نورلِن، سازمان نجات کودکان
آیا تا به‌حال با کودکان خود در مورد مسایل مربوط به بدن، تعیین حدود و رابطه‌ی صمیمی صحبت کرده یا سعی کرده‌اید صحبت کنید؟ اگر بله، احتمالاً می‌دانید که این کار می‌تواند احساس ناخوشایندی ایجاد کند. به عنوان والدین یا بزرگ‌ترها، ممکن است از این موضوع به دلیل ترس از ایجاد هراس در کودکان یا فراخواندن افکار نامناسب امتناع کنیم.
در مورد چرایی لزوم گفت‌وگوی صریح با کودکان در مورد حق بر بدن‌شان، محدودیت‌های رفتار و اعمال دیگران نسبت به بدن آنها و برعکس، دلایل مهمی وجود دارد. بنابراین حتی اگر در مورد کلمه‌ها اشتباه کنیم، در سطحِ اشتباهی از بحث قرار گیریم و مجبور باشیم دوباره شروع کنیم، هنوز با سعی در داشتنِ ذهنی باز و صراحت کلام، به کودکان کمک بزرگی می‌کنیم. با مبادرت به صحبت در مورد مسایلِ محرمانه باعث می‌شویم که کم‌تر تابو باشند و این یک پیام مهم به کودک می‌دهد: حرف زدن در این مورد اشکالی ندارد. ما با ایجاد این آگاهی در کودکان که بدن‌شان ارزشمند است و حق تصمیم‌گیری در مورد آن به خودشان تعلق دارد، احساس امنیت را برای‌شان فراهم می‌کنیم.
کنجکاوی‌ای که کودکان از سنین پایین در مورد بدن خود و دیگران دارند امر مثبتی است و باید تشویق شود. در عین‌حال، مهم است که با برخی قوانین و دستورالعمل‌های کم و بیش صریح، مسایلی را روشن کنیم. برای مثال، ممکن است زمانی که به بیرون از خانه می‌رویم، به کودکان اجازه ندهیم به قسمت‌های شخصی بدن‌شان دست بزنند. تاکید می‌کنیم که برخی قسمت‌های بدن مشخصاً حساس هستند و باید با احترام و مراقبت با آنها برخورد کرد. در عین‌حال، ما مرزهای مشخصی در مورد بدن خود ما داریم. حتی اگر رابطه‌ی فیزیکی خوب و صمیمانه‌ای با کودکان خود داریم، از همان ابتدا مشخص می‌کنیم که برای این صمیمیت هم مرزهایی وجود دارد. به این طریق، صمیمیت با امنیت همراه می‌شود.
کودکان همانطور که بزرگ می‌شوند، کنجکاوی‌شان نیز افزایش پیدا کرده و علاقه‌شان به روابط صمیمی شکل می‌گیرد و نیازشان به راهنمایی و صحبت در مورد مرزها تغییر می‌کند. مهم است که به عنوان بزرگسال، برای صحبت در مورد هنجارها، درست، نادرست و رشد بدن حتی در سال‌های نوجوانی نیز در دسترس باشیم.
با در دسترس بودن به عنوان بزرگسال و والدین برای بحث و گفت‌وگو در مورد این مسایل- در طول تمام مراحل رشد کودک- به درک قوی‌تر کودک از خود و ایجاد احساس امنیت در وی کمک می‌کنیم.
اما چه زمانی برای صحبت با کودکان مناسب است و چگونه؟ صحبت کردن با کودکان، تا حدی برخلاف آنچه ما احتمالاً تصور می‌کنیم، به معنای نشستن برای یک مکالمه‌ی طولانی و جدی در یک زمان دقیق و مشخص نیست. بلکه بیشتر یک نگرش است و به معنای این‌که حواس ما جمع باشد و فرصت‌های مناسب در زندگی هرروزه را شناسایی کرده و این کار را به صورت مداوم، در طی دوران کودکی انجام دهیم.
چه کودک خردسال داشته باشید و چه نوجوان، نیاز دارید که با آنها در مورد این مسایل صحبت کنید. باید زبان و مفاهیمی متناسب با سطح رشد کودک اتخاذ کنید و این امر می‌تواند به روش‌های مختلف انجام شود.
چگونه این کار را انجام می‌دهید؟ کودک سه ساله چه چیزی را درک می‌کند؟ و با یک نوجوان چگونه صحبت می‌کنید؟ در صفحات پیش‌رو در مورد این‌که چگونه با کودکان در همه‌ی سنین صحبت کنید به شما توصیه‌هایی ارائه می‌دهیم.
کودکان خردسال بسیار سرگرم شناخت خود و اطراف‌شان هستند. زمان زیادی صرف کشف این می‌شود که بدن چگونه کار می‌کند و چه کارهایی می‌تواند یا نمی‌تواند انجام دهد. این کار اغلب، صرفاً به این دلیل که کودک وابسته به کمک است، با همراهی بزرگ‌ترها انجام می‌شود.
در تمام مواقعی که مواظب کودک هستید و از او مراقبت می‌کنید، برای مثال زمانی که او را حمام می‌کنید، پوشکش را عوض می‌کنید، کرِم بدن می‌زنید یا به او غذا می‌دهید، می‌توانید به شیوه‌های مختلف این موضوع را انتقال دهید که این بدن خود کودک است، ارزش خود را دارد و در تصمیم‌گیری‌های مربوطه، حتی زمانی که شخص دیگری برای کمک به وی لازم است، می‌توانید به او یاری برسانید.
یک راه خوب برای دستیابی به این امر آن است که هرچه سریع‌تر به کودکان اجازه دهید که یادگیری چگونگی شستن قسمت‌های خصوصی خود را آغاز کنند. در ابتدا می‌توانید در حمام به او نشان دهید که چگونه آلت تناسلی و پشت خود را بشوید و بعد به کودک اجازه دهید خودش این کار را امتحان کند. راه دیگر این است که که به کودک اجازه دهید در تعویض پوشک دخالت داشته باشد و هرچه‌زودتر به او اجازه دهید که خودش را پس از استفاده از دست‌شویی رفتن تمیز کند.
دهان نیز یک قسمت شخصی بدن است. کودک را در سنین اولیه تشویق کنید که خودش غذا بخورد، حتی اگر کثیف کاری شود و غذا را به زور در دهان او نگذارید. از آنجا که کودکان خردسال به کمک بزرگ‌ترها وابسته‌اند و نمی‌توان همیشه به آنها اجازه داد برای خودشان تصمیم بگیرند، مهم است که زمان بگذاریم و برای آنها توضیح دهیم چرا کارهایی مانند تعویض پوشک انجام می‌دهیم، و چرا گاهی اوقات باید کاری کنیم که کودکان حس خوبی نسبت به آن ندارند یا نمی‌خواهند آن را انجام دهند.
ممکن است تلاش‌ها بر سر میز غذا و یا در حمام سخت و زمان‌بر باشد، اما در طولانی مدت می‌توانند تاثیر بزرگی داشته باشند. با اجازه دادن به کودک برای مشارکت در انجام کارهای مربوط به خود در سنین اولیه، حس کامل بودن و ارزش شخصی او را تقویت می‌کنیم.
به عنوان بزرگسال یا والدین کودک خردسال، می‌توانید به ارتباط فیزیکی کودک با دیگران هم توجه کنید. زمانی که خویشاوندان، دوستان یا غریبه‌ها می‌خواهند کودکان را در آغوش بگیرند یا ببوسند چگونه برخورد کنیم؟ شاید ما از روی ادب، بدون این‌که بدانیم خودِ کودک چه حسی در مورد آن دارد، او را تشویق به این کار می‌کنیم. کودک را مجبور به بغل کردن، بوسیدن و در بغل نشستن نکنید. به جای دستور دادن به او که: حالا، برو بغل مادربزگ بشین، از او بپرسید: آیا می‌خواهی بغل مادربزرگ بشینی؟ این کار به کودک کمک می‌کند که درک کند که اگر نمی‌خواهد مجبور نیست به افراد دیگر نزدیک شود. هم‌چنین به وی کمک می‌کند که از خودش بپرسد آیا نسبت به این کار احساس خوبی دارد یا نه، و با تعمیم آن به او کمک می کند که مرزها را تنظیم کند.
شما می‌توانید به صورت کلی در مورد اهمیت گوش کردن به افراد دیگر و احترام گذاشتن به آنچه می‌گویند و می‌خواهند، صحبت کنید. مثلاً احترام گذاشتن به فردی که می‌گوید: نه، نمی‌خواهم! نسبت به کاری که کردی حس خوبی ندارم، این کار آدم را ناراحت یا عصبانی می‌کند یا می‌ترساند.
کودکانی که یاد می‌گیرند به پیام‌های دیگران واکنش نشان دهند، همانطور هم می‌آموزند که به احساسات‌شان گوش داده و مرزهایی برای خود تعریف کنند.
زمانی که کودک، چهار یا پنج ساله است، می‌توانیم این موضوع را مطرح کنیم که ممکن است افرادی باشند که بخواهند «کارهای نادرستی» انجام دهند. سعی کنید راهی پیدا کنید که راجع به این مساله با کودک بدون این‌که او را بترسانید صحبت کنید. می‌توانید به او توضیح دهید که اگر کسی کاری با بدن شما انجام می‌دهد یا می‌خواهد انجام دهد که شما دوست ندارید، می‌توانید بگویید نه! و می‌توانید به بزرگترهای دیگر بگویید چه اتفاقی افتاده است. متأسفانه، شایع است که زمانی که کودکان خردسال قربانی سواستفاده جنسی می‌شوند، فرد آزارگر کسی است که کودکان وی را می‌شناسند و احتمالاً او را دوست دارند. بنابراین به‌جاست به کودکان یادآوری کنیم که اشکالی ندارد حتی به افرادی که برای‌شان اهمیت دارند نه بگویند، درست مانند زمانی که خواهر یا برادرتان می‌خواهد بازی کند و شما تمایل به بازی ندارید.
کودکان خردسال دوست دارند که بدن‌های یک‌دیگر را کشف کنند و بعضی مواقع به شیوه‌ای صمیمانه بازی می‌کنند. این بخشی طبیعی از روند رشد آنهاست. تا زمانی که سن و جثه‌ی کودکان همبازی به شکلی منطقی در یک سطح بوده و به نظر خودشان بازی بدون اشکال باشد، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. اما اگر کسی احساس بدی داشته باشد یا مرزها را رد کند، مداخله‌ی یک فرد بزرگسال مهم است.
توصیه‌های لازم
- اجازه دهید کودکانتان در مراقبت‌های روزانه‌ی خود مانند تعویض پوشک مشارکت کنند. به آنها توضیح دهید در حال انجام چه کاری با بدن آنها هستید و چرا این کار را می‌کنید.
- هرچه زودتر آموزش کودکان در مورد شستن قسمت‌های خصوصی و تمیز کردن خودشان بعد از دست‌شویی را شروع کنید.
- کودکان را مجبور به بغل کردن، بوسیدن یا نشستن در بغل دوستان و فامیل نکنید. به جای آن از او بپرسید آیا این چیزی است که او دوست دارد انجام دهد یا نه.
- توضیح دهید که اگر کسی با بدن کودک کاری انجام می‌دهد که او نمی‌خواهد یا کسی قصد انجام آن کار را دارد، می‌تواند بگوید نه و با بزرگترهای دیگر در مورد آن صحبت کند.
- به کودک یاد بدهید که اشکالی ندارد بگوید نه، حتی به افرادی که دوستشان دارد.
فکر خوبی است که به کودکان خردسال تفاوت میان رازهای خوب و بد را آموزش دهید. رازهای خوب چیزهایی مانند تحفه‌ی تولد و هدیه‌های عیدی هستند؛ چیزهایی که شما را خوشحال می‌کنند. رازهای بد چیزهایی هستند که شما را ناراحت می‌کنند یا باعث «دل‌درد» شما می‌شوند. رازهای بد می‌توانند گفته شوند، حتی اگر کسی گفته باشد که اجازه آن را ندارید. صحبت کردن در مورد رازهای خوب و بد راهی برای تشویق کودکان به منظور در میان گذاشتن اتفاقات ناخوشایندی است که کسی به آنها گفته نمی‌توانند راجع به آن صحبت کنند.
کودکان در سنین مکتب
برای بسیاری از کودکان، بلوغ، همان اوایل، حدوداً میان هشت تا دوازده سالگی، اتفاق می‌افتد. بدن رشد کرده و تغییر می‌یابد، شبیه شدنِ بیشتر به بدن بزرگ‌سالان را آغاز می‌کند و در مقابل، افکاری در مورد تمایلات جنسی و رابطه‌ی با دیگران را به میان می‌آورد. در این‌جا دوستان همسن می‌توانند بر کودکان تاثیر داشته باشند.
کودکانی که در سنین مکتب هستند ممکن است قبلاً به این حس قوی رسیده باشند که بدن‌شان چیزی ارزشمند است و حق تصمیم‌گیری در مورد آن متعلق به خود آنهاست. در این موارد، آنها می‌دانند که می‌خواهند به چه کسانی نزدیک باشند و وقتی نسبت به چیزی حس خوبی ندارند چگونه نه بگویند. اما ناگهان یک سری موضوعات جدید به میان می‌آیند. کودک مکتب را شروع می‌کند، دوستان جدید پیدا می‌کند، و قواعد اجتماعی جدید شکل می‌گیرند. بزرگ‌ترها با پذیرا بودن نسبت به تغییرات، چه در کودکان و چه در محیط اطراف آنها و صحبت در مورد آن با کودکان، با در نظر داشتن این‌که آنها در چه سطحی از رشد قرار دارند، می‌توانند عملکرد مثبتی داشته باشند.
کودکان معمولاً بین هفت تا نه سالگی از وجود روابط صمیمی آگاه هستند و اطلاعات اغلب از خواهر- برادر، دوستان یا رسانه دریافت می‌شوند، مگر این‌که ما به عنوان والدین انتخاب کرده باشیم که موضوع را مطرح کنیم. کودکان در این سن معمولاً در مورد بدن خودشان که در حال تغییر است کنجکاوند. کنجکاوی‌هایی از قبیل چرا این‌گونه به نظر می‌رسند، چه تفاوت‌هایی میان جنسیت‌ها وجود دارد و این‌که آیا بدن خودشان متناسب است یا خیر.
اجازه دهید کودکانتان در مراقبت‌های روزانه‌ی خود مانند تعویض پوشک مشارکت کنند. به آنها توضیح دهید در حال انجام چه کاری با بدن آنها هستید و چرا این کار را می‌کنید.
بزرگ‌ترها فرصت این را دارند که با مشارکت زودهنگام در فراهم کردن اطلاعات متناسب با سن، برای کودکان یک تصویر سالم و دقیق از بدن و تمایل جنسی ارایه کنند. کودکان ممکن است صحبت در مورد روابط صمیمانه را در مکتب آغاز کرده یا والدین‌شان را در حال بوسیدن یک‌دیگر دیده باشند. چنین موقعیت‌هایی سوال‌هایی را پیش می‌کشند و فرصت‌هایی را برای توضیح این امر فراهم می‌کنند که «نزدیکی» زمانی امر مثبتی است که بین دو نفر که به هم علاقه شخصی دارند و به یک‌دیگر اهمیت می‌دهند، اتفاق بیافتد.
اگر تصویری که کودک می‌سازد تنها برمبنای اطلاعات رسیده از رسانه، خواهر و برادر و مانند این‌ها باشد، به احتمال زیاد تصویری تحریف شده است.
شما به عنوان بزرگ‌تر می‌توانید زمانی که با کودکان در مورد روابط صمیمانه صحبت می‌کنید، توضیح دهید رفتار نامناسب چه معنایی دارد و اگر کسی می‌خواهد به قسمت خصوصی بدن کودک نگاه کند یا دست بزند، یا از کودک بخواهد قسمت خصوصی بدن خود را لمس کند یا نگاه کند، بدون این‌که کودک آن را بخواهد یا درک کند، به این معنی است که آن رفتار اشتباه و ممنوع است. بگویید که این موضوع بسیار غیرمعمول است، اما می‌تواند اتفاق بیافتد. توضیح دهید که همه‌ی بزرگ‌ترها می‌دانند که این کار مجاز نیست.
در این زمینه، شما می‌توانید اشاره کنید که لزومی ندارد شخص حتماً بزرگسال باشد؛ ممکن است یک نوجوان یا کودک دیگر باشد. به کودک اطمینان دهید که اشکالی ندارد در مورد آن صحبت کند: اگر کسی نسبت به تو رفتار نامناسبی دارد یا تلاش می‌کند رفتار نامناسبی داشته باشد، از تو می‌خوام بدانی که می‌توانی در مورد آن با من صحبت کنید. فکر خوبی است که به کودک بگویید که بزرگ‌سالان دیگری مانند مادربزرگ، دخترخاله-پسرخاله، معلم، یا کسی که کودک به وی اعتماد دارد نیز وجود دارند که کودک می‌تواند با آنها صحبت کند و تصمیم در مورد این که با چه کسی صحبت کند، مربوط به خود اوست. تاکید کنید این که کسی نسبت به او رفتار نامناسبی نشان می‌دهد هیچ‌گاه تقصیر کودک نیست و یا وی مسوول آن رفتار محسوب نمی‌شود. از آنجایی‌که که کودکان معمولاً وفادار هستند و نمی‌خواهند دیگران را به دردسر بیندازند، می‌توانید به او اطمینان دهید کسانی که رفتارهای نادرستی دارند می‌توانند در مورد مشکل‌شان کمک دریافت کنند: افرادی که کارهای بدی با کودکان می کنند برای متوقف کردن این رفتارها نیاز به کمک دارند و می‌توانند این کمک را دریافت کنند.
ممکن است صحبت در مورد این قبیل چیزها احساسی ناخوشایندی به وجود بیاورد و پیدا کردن موقعیت مناسب سخت باشد. یک توصیه این است که زمانی که رسانه‌ها در مورد این مسایل گزارش می‌دهند موضوع را پیش بکشید. برای مثال، ممکن است در مورد کودکانی که در معرض پیشنهادهای جنسیِ آنلاین قرار گرفته‌اند یا موقعیت‌هایی که کودکان، قربانی تعرض یا سوءاستفاده جنسی بوده‌اند، گزارشی پخش شود. می‌توانید از کودک بپرسید آیا در مورد این واقعه شنیده است یا نه، و چه فکری در مورد آن می‌کند. چه کودک قبلاً از موضوع اطلاع پیدا کرده باشد و چه نه، فرصتی است برای شما که احساسات و افکارتان را بروز دهید و موضوع را به شیوه‌ای طبیعی پیش بکشید.
- به کودک کمک کنید یک تصویر سالم و متعادل از بدن و رابطه‌ی صمیمانه داشته باشد. دانش و دیدگاه خود را برای تکمیل تصویرِ ارایه شده به کودک از طریق رسانه و خواهر و برادر بزرگ‌تر مطرح کنید.
- در مورد این‌که رابطه یک چیز مثبت و با ارزش است شفاف صحبت کنید. هم‌چنین توضیح دهید که چه چیزی نادرست و ممنوع است.
- توضیح دهید اگر اتفاقی افتاده است هیچ‌گاه اشکال ندارد که در مورد آن صحبت کنید، و کودک می‌تواند انتخاب کند که با کدام بزرگسال صحبت کند.
- اگر در پیدا کردن فرصت مناسب برای پیش کشیدن موضوع مشکل دارید، زمانی که در رسانه‌ها موضوع مطرح می‌شود فرصت را غنیمت بشمارید.
نوجوانان
چه ما بزرگ‌ترها خوش ما می‌آید و چه نیاید، در طی سال‌های نوجوانی، کودکان شروع به درک هویت جنسی‌شان می‌کنند. تلاش برای محافظت از کودکان در برابر این جنبه از رشد بی‌معناست. با این‌حال والدین و دیگر بزرگ‌ترها می‌توانند به نوجوانان کمک کنند که با تمایلات جنسی‌شان به روشی سالم و طبیعی برخورد کنند.
اگر با کودکتان راجع به بدن، تمایل جنسی و تعیین مرزها قبل از رسیدن به سال‌های نوجوانی صحبت کرده‌اید، در موقعیت خوبی هستید. در این صورت، در مقایسه با حالتی که این موضوع در طول سال‌های گذشته مسکوت باقی مانده، آنقدر سنگین و عجیب نخواهد بود. هرچه کودک بزرگ‌تر می‌شود، قابلیت تاثیر بر او کاهش می‌یابد.
کودک را مجبور به بغل کردن و بوسیدنِ اقوام و یا دوستان نکنید.
عاقلانه است به کودک نشان دهید که شما علاقه‌مند به موضوغ و نسبت به آن آگاه هستید. تلاش کنید در مورد این که رابطه‌ی فیزیکی و جنسی اصولاً موضوعی خوب و مفرح است صریح باشید، اما در عین حال یادآوری کنید که این روابط می‌توانند مشکل‌ساز، پیچیده و حتی غیرقانونی باشند.
آزار و اذیت جنسی می‌تواند به سادگی میان نوجوانان همسن هم اتفاق بیافتد؛ همانطور که میان بزرگ‌سالان و کودکان اتفاق می‌افتاد.
مساله‌ی خشونت جنسی میان نوجوانان همسن یک دلیل مهم برای صحبت کردن با نوجوانان در مورد معنای کلمه «نه» است؛ همان‌گونه که با کودکان خردسال نیز این کار را انجام می‌دهیم. به نوجوان یادآوری کنید که یک «نه» همیشه «نه» است. این کلمه خودش به تنهایی بیانگر یک حس قوی درونی است. خیلی محتمل نیست که نوجوان بخواهد در مورد موضوع با شما گفت‌وگو کند، اما حداقل نشان داده‌اید که آگاهید، به این چیزها فکر می‌کنید و در دسترس هستید.
کودکان و اینترنت
اینترنت راه بسیار خوبی برای کودکان و کوچک‌ترها جهت ارتباط برقرار کردن، ملاقات دوستان جدید، معاشرت و یادگیری فراهم می‌کند. اما همانطور که همه می‌دانیم، خطراتی نیز دارد. بنابراین ممکن است زمانی که کودکان ما کمپیوتر یا موبایل شان را بدون نظارت استفاده می‌کنند به نظر نگران‌کننده بیاید. ما بزرگ‌ترها ممکن است احساس کنیم کنترلی بر روی وضعیت نداریم. چگونه با این مساله برخورد کنیم و چگونه می‌توانیم تضمین کنیم که کودک در دنیای آنلاین در معرض خطر قرار نمی‌گیرد؟
از آنجایی که کودکان از سن کم شروع به استفاده از اینترنت می‌کنند، می‌توانید زمانی که کودک پنج یا شش ساله است با او در مورد این‌که چه چیزی آن بیرون است، چه چیزهایی را باید در ذهن داشته باشد و چه چیزهایی را اجازه دارد انجام دهد یا ندهد شروع به صحبت کنید. فکر خوبی است که بزرگ‌ترها بر فعالیت‌های آنلاین کودکان نظارت داشته باشند، اما نه خیلی زیاد به شکلی که آنها را کنترل کند، بلکه در حدی که از مواجه شدن آنها با چیزایی که می‌توانند آزاردهنده و مشکل‌ساز باشند جلوگیری کنند. اگر در مورد اینترنت و کودکتان نگران هستید- به جای شروع به سرک کشیدن در چت‌ها یا فعالیت‌های فیسبوکیِ وی- ایده بهتر این است که موضوع را با پیش‌زمینه‌ی داستان‌های جدید مرتبط با وقایع اینترنتی پیش بکشید.
خشونت و سوءاستفاده جنسی کودکان شامل همه‌ی اعمالی می‌شود که با ماهیت جنسی توسط شخصی دیگر بر کودک تحمیل می‌شوند. ویژگی اعمال مزبور این است که توسط یک بزرگسال و یا کودکی که به مراتب بزرگ‌تر است انجام می‌شود و از موقعیت وابستگی قربانی برای قرار دادن وی در معرض کارهایی که کودک درک نمی‌کند یا برای فهمیدن آن آماده نیست استفاده می‌کند. کودک فاقد بینشی است که بتواند عمل را با رضایت انجام دهد و اعتماد وی مورد تعرض قرار می گیرد. سوءاستفاده می‌تواند فیزیکی یا غیرفیزیکی باشد.
ترجمه: شیوا شریف‌زاد
تخلیص: کودک‌خبر