موضوعات وبسایت : اجتماعی خانواده

دانلود خلاصه کتاب بنیادهای علم سیاست

نویسنده : علی بجنوردی | زمان انتشار : 21 دی 1399 ساعت 23:24

جهت درج تبلیغات با قیمت مناسب در این سایت میتوانید به آی دی تلگرام زیر پیام دهید

@AlirezaSepand



در این پست یک مطلب با عنوان دانلود خلاصه کتاب بنیادهای علم سیاست را مطالعه خواهید کرد.

    تعریف علم سیاست

 1-  به دانشی که در باره بنیاد های دولت و اصول حکومت به بحث  و بررسی می پردازد علم سیاست گفته می شود.

2- علم سیاست رشته ای از آگاهی اجتماعی است که وظیفه آن شناخت منظم اصول و قواعد حاکم بر روابط سیاسی میان نیروهای اجتماعی در داخل یک کشور و روابط میان دولت ها در عرصه بین المللی است.

موضوع علم سیاست

موضوع هر علم از مباجث آن علم به حساب می آید. و درباره اینکه موضوع علم سیاست چیست ؟ نظریاتی مطرح شده است . یک نظریه این است که موضوع علم سیاست دولت است.

 1- مولفه های دولت : 1- جمعیت : مردمی که دولت بر آن حکومت می کند

                            2 – قلمرو : سرزمین مشخص

                            3 – حکومت : نظامی که یک مجموعه را اداره می کند

                            4 – حاکمیت: مرجع پایان دادن یک اختلاف – استقلال تصمیم گیری

2- حکومت  (Government )

3- قدرت

     بنا بر این نظریه اگر بگوییم که علم سیاست علم قدرت است سخنی درست است . به نظر می رسد که دیدگاه بسیاری از متفکران سیاسی با همین نظریه ساز گار باشد از جمله ماکس وبر(آلمانی) هابز و مورگینی( امریکایی)

 فواید علم سیاست

 1- توسعه و تحکیم دمکراسی  

  دمکراسی با رشد علم سیاست توسعه می یابد. با ارتقای آگاهی علم سیاسی شیوه های استبدادی حکومت از مقبولیت می افتد و توسعه دمکراتیک جامعه با توسعه و رشد علم سیاست روابط تنگاتنگ دارد.

2- اصلاح رفتار دولت مردان

مردم در پرتو دانش سیاسی از حکومت و حاکمان توقعات و انتظارات قانونی در ذهن خود پیدا می کند و این امر دولت مردان را به سمت پاسخگو بودن و مسئولیت پذیری در برابر قانون و افکار عمومی هدایت می کند.

3- کاهس خشونت

توسعه علم و دانش سیاست و دانش روابط بین الملل به انسان ها کمک می کند تا در حل منازعات خویش طرق مسالمت آمیز را حفظ و از توصل به خشونت پرهیز نمایند

 حوزه های علم سیاست

 حوزه های علم سیاست  1- نظریه سیاسی     الف: نظریه صرف

                                                 ب: تاریخ اندیشه های سیاسی

                                    2- حکومت     الف: قانون اساسی

                                                 ب: حکومت محلی

                                                 ج: حکومت ملی

                                                 د: اداره عمومی

                              3- احزاب سیاسی

                              4- افکار عمومی

                                                   قدرت

مقدمه :

 قدرت از مفاهیم اساسی نظریه جدید سیاسی است. به عقیده برخی از محققان سیاسی علم سیاست علم کسب ، حفظ و اعمال قدرت است. بسیاری از سیاست شناسان روابط  قدرت را هسته سیاست میدانند و می گویند آنچه روابط سیاسی انسان ها را از دیگر روابط آنها متمایز می کند قدرت است. مبارزه احزاب و حکومت های گوناگون مبارزه برای قدرت است. برای کسب قدرت، حفظ قدرت یا برای نمایش قدرت.

در عرصه جهانی سیاست در روابط بین المللی نیز مبارزه برای قدرت است. هانس مورگنتا سیاست در میان ملت ها را مبارزه در راه قدرت میداند و معتقد است : شناخت درست مبارزه برای قدرت کلید فهم سیاسی است.

 تعاریف قدرت

 بشیریه: قدرت مجموعه منابع و ابزار های اجبار آمیز و غیر اجبار آمیز است که حکومت ها برای انجام کارهای ویژه خود از آنها بهره مندند و آنها را به کار می برند.

عبدالرحمان عالم: قدرت عبارت است از توانایی تحمیل اراده بر دیگران.

ماکس وبر: قدرت امکان خاص یک عامل (فرد در گروه) به خاطر داشتن موفقیت در روابط اجتماعی است که بتواند گذشته از پایه اتکا این امکان خاص اراده خود را با وجود مقاومت به کار بندد.

هانس مورگینتا: قدرت عبارت است از توانایی انسانها در ذهن ها و اعمال بر دیگران. قدرت = سلطه و احاطه.

    با اینکه مفهوم قدرت در کلام اندیشمندان تعاریف گوناگونی دارد اما به طور کل می توان ادعا کرد که این مفهوم به معنای توانایی عمل کردن خواست های خود به رغم مخالفت دیگران است . قدرت در واقع روند تاثیر گذاری بر سیاست ها و اعمال دیگران (افراد، گروهها، احزاب ، حکومت ها و دولت ها از راه محروم سازی واقعی یا تهدیدی) در شرایط مخالفت و عدم همراهی باسیاست های مورد نظر است. اما این سخن بدان معنی نیست که قدرت ممکن است بر ایمان ، وفا داری ، عادت یا بی تفاوتی یا بر منافع مبتنی باشد. قدرت کنترول و مهار کردن موثر دیگران است. علم سیاست به قدرت به طور کلی توجه دارد با همه شکل هایی که ممکن است بیاید.

 ویژگیهای قدرت

 1-     قدرت مبتنی برروابط است : در قدرت دوطرف لازم است ، یکی که اعمال قدرت می کند و دیگری که بر او اعمال قدرت می شود.  بنا بر این قدرت یک فرد یا یک دولت زمانی عینیت می یابد که بر روابط مستقر با دیگران تاثیر گذارد.

2-     نسبیت قدرت: قدرت نسبی است یعنی در موقفهای متفاوت دگرگون می شود. شاید کسی نسبت به فرد یا افرادی دارای قدرت محسوب شود و نسبت به فرد یا افراد دیگر قدرت نداشته باشد.

3-     قدرت توانایی نفوذ بر دیگران: به این معنی که نیروهای سیاسی – اجتماعی وقتی دارای قدرت هستند که بتوانند بنا به خواست خود در رفتار دیگران تغیر بوجود بیاورند.

4-     قدرت با ضمانت اجرایی در پیوند است: قدرت بدون ضمانت اجرا یا تهی از اجبار را نمی توان قدرت نامید.

5-     قدرت معطوف به هدف است : اعمال قدرت برای دست یافتن به هدف ها و مقاصد مشخص است.

 اندازه گیری قدرت

 قدرت مقوله ای است که اندازه گیری آن کاری آسان نیست اما به کمک معیار های زیر می توان قدرت را در جامعه اندازه گیری نمود:

1-     موقعیت رسمی یک شخص در قانون اساسی . مثل رییس جمهور که نسبت به رییس پارلمان قدرت بیشتری دارد.

2-     عملکرد و تصامیم: مانند تصمیم گیری در باره جنگ وصلح  و دیگر مسایل مهم که هر فرد توانایی آن راندارد.

3-     حضور مکرر در رسانه های عمومی : گاهی از طریق توجه رسانه ها به چهره های خاص و نمایش آن می توان قدرت شخصی را اندازه گیری کرد.

4-     روش مقایسه : اعمال روش مقایسه در رفتار اصحاب قدرت یکی از راه های اندازه  گیری قدرت است . مثل تعداد سخنرانی های آقای فلان در میان اردو یا محافل مهم و قیاس آن با رفتار آقای (ب) که نشان میدهد از قدرت بیشتری نسبت به مقایسه شونده برخوردار است .

5-     موسسات بی طرف نظر سنجی: از طریق موسسات بی طرف نظر سنجی می توان قدرت یک بازیگر را ارزیابی نمود.

منابع قدرت

منابع قدرت   الف - افراد و اشخاص  1: دانش

                                                2: سازمان

                                                3: موقعیت

                                                4: اقتدار

                                                5 : مهارت

                                                6: ایمان

                                                7: رسانه ها

                  ب: دولت      1- منابع محسوس

                                    2- منابع نا محسوس

 در افراد و اشخاص منابع زیر می تواند قدرت ایجاد کند و فرد را توانا و مقتدر سازد:

 1-     دانش : دانایی و دانش به رشد ذهن و جان یاری می رساند و رهبری از همین رشد بر می آید. در جامعه آگاه هیچ رهبری نمی تواند به قدرت دست یابد یا آن را اعمال کند مگر آنکه مجهز به دانش درست و مناسب باشد.

2-     سازمان : سازمان فی نفسه منبع مهم قدرت به شمار می روند. در نظام سیاسی دمکراتیک احزاب سیاسی برای به دست آوردن قدرت سازمان می یابند. اتحادیه های صنفی و سندیکا های کارگری ابزار های موثر و منابع قدرت در اجتماع هستند.

3-     موقعیت : از مهمترین سر چشمه های قدرت موقعیت ها است . موقعیت اقتصادی به دارنده کمک میکند تا به رقیبان خود غلبه کند. موقعیت اجتماعی نیز به کسب قدرت و نفوذ بر دیگران کمک می کند. موقعیت دینی منبع قدرت و نفوذ است.

4-     اقتدار: افرادی که بر اساس قانون به مقام های اجتماعی قایل میگردند و دارای مناصب سیاسی می شوند مثلا فردی که وزیر می شود قدرت پیدا میکند . اگر تصدی وزارت از مجاری قانونی و مطابق ضوابط باشد اورا اقتدار می دهد و همین اقتدار منبع قدرت است.

5-     ایمان : دوام قدرت در سایه زور امکان ندارد. برای این کار ایمان عمومی منبع است. یک رهبر در مرحله کسب قدرت و حفظ قدرت بر ایمان مردم متکی باشد.

6-     رسانه ها: یکی از منابع مهم قدرت  رسانه های جمعی است. صاحبان امتیاز و مدیران مسئول و سردبیران مجله ها روزنامه ها و هفته نامه های گوناگون می توانند نفوذ قابل ملاحظه ای اعمال کنند. رسانه های صوتی و تصویری نیز بر چیره گی بر افکار عمومی نقش حیاتی دارند.

 منابع قدرت دولت

منابع محسوس     1- جغرافیا

                       2- وسعت سرزمین

                       3- منابع ملی

                       4- توان اقتصادی

                       5- توان نظامی

                       6- جمعیت

1-     جغرافیا: موقعیت و خصوصیات جغرافیایی در تعیین قدرت ملی نقش ارزنده ای دارد. دولت های بدون ساحل محدودیت های زیادی در کسب و افزایش قدرت دارند. سرزمین های کوهستانی را به آسانی نمی توانند تسخیر کرد. بنابر این بر قدرت دولت های دارنده تاثیر دارند.

2-     وسعت سرزمین: سبب ازدیاد قدرت دولت است زیرا امکان اشغال نظامی خارجی را تا ح زیادی منتفی می سازد.

3-     منابع ملی: منظور منابع طبیعی است که هر اندازه زیاد تر باشد قدرت دولت را افزایش می دهد و کشور های نیازمند و وابسته را متاثر می سازد.

4-     توان اقتصادی : قدرت هر دولت به قابلیت اقتصادی آن بستگی زیادی دارد. امروزه میزان صنعتی شدن کشور ها مهمترین معیار قابلیت اقتصادی است ( سطح بالای درامد سرانه، تولید روزانه یا سالانه فولاد، سطح بالای مهارت های فنی نیروی کار و شاخص مهم توانایی تبدیل صنایع مصرفی به صنایع مولد).

5-     توان نظامی: دولت برای اعمال قدرت نیازمند قوای مسلح است. توان نیروهای مسلح هر کشور عنصر اساسی در معادله قدرت است.

6-     جمعیت: در شرایط متعادل جمعیت زیاد از منابع قدرت دولت می باشد اما در شرایط خاص جمعیت زیاد عامل محدود کننده قدرت دولت می گردد

 منابع نا محسوس قدرت دولت

 1-     کیفیت رهبری و حکومت ملی : رهبری شایسته و بدور از فساد می  تواند منابع ملی را در راستای افزایش قدرت دولت هدایت کند. حکومت فاسد نوعا از این توانایی محروم است.

2-     اراده تخصیص منابع برای دست یافتن به هدف های ملی

3-     روحیه انضباط ، لیاقت و کیفیت نیروهای مسلح

4-     توان بالقوه اتحاد دولت با دولت یا دولت های دیگر

5-     ارتقای سطح آگاهی سیاسی در میان مردم

 توزیع قدرت

 نظریات توزیع قدرت      1- نظریه نخبه گرا

                                 2- نظریه گثرتگرا

                                 3- نظریه مردم گرا

ماهیت قدرت

اقتدار

 مقدمه:

         قدرت توسط انسانها مانند محصولات مورد نیاز زندگی تولید و سپس توزیع می شود . قدرت به مفهوم عام همانند خون در رگها و تار وپود سازمانها و نهاد های حکومتی و اجتماعی حضور و جریان دارد.   توزیع یعنی پخش آن در میان اشخاص و نهادها، نخبه گان و رهبران و هرکس به میزانی از قدرت بهره مند است. این توزیع قدرت به معنای عام است . اما اگر توزیع قدرت به معنی خاص اراده شود توزیع آن در مقابل تمرکز قدرت است . برای مثال می گوییم در رژیمهای مردمی قدرت توزیع شده است در حالیکه در رژیمهای اقتدار گرا قدرت متمرکز است.

 نظریات توزیع قدرت

در اینکه قدرت چگونه توزیع می شود ( یا چگونه باید توزیع شود ) چند نظریه وجود دارد:

1-     نظریه نخبه گرا:  مطابق این نظریه قدرت باید در اختیار افراد واجد مهارت و شایسته باشد،  کسانیکه بتوانند به نحو احسن از منافع در جهت اهداف ملی استفاده کنند حق دارند به عنوان سرآمدان اعضای جامعه قدرت سیاسی را در انحصار خویش داشته باشند. (مثل حزب کمونیست چین و حزب بعث سوریه)

2-     نظریه کثرت گرا: این نظریه مدعی است که در جامعه گروهها و اصناف و اقشار مختلف حضور دارند و برای کب قدرت در چهار چوب قابل قبول به رقابت می پردازند. مطابق این نظریه جامعه بر اساس رقابت به سوی اهداف و مقاصد قانونی هدایت می شود. کثرت گرایی توزیع کیفی قدرت است. برخی منابع هنجاری ، برخی منابع فیزیکی و برخی منابع اقتصادی را در دست دارند و منابع تخصصی در دست متخصصان می باشد.

3-     نظریه مردم گرا(دمکراسی) مطابق این نظریه قدرت متعلق به عموم مردم است و به صورت دوره ای و موقت و بسیار محدود در چارچوب قرار داد اجتماعی به هیئتی از نمایندگان واگذار می شود و پس از ختم دوره باز نقش ها و بازیگران توسط اراده وخواست مردم تغییر می کند.

 ماهیت قدرت

از لحاظ فلسفی قدرت امر وجودی است و وجود با خیر مساوی می باشد. بنا بر این قدرت شر نیست و در ذات و جوهر نمی تواند فساد آور باشد. فساد آور بودن قدرت به انسان مربوط می شود. زمینه های فساد در بشر موجود است . تمایلات حیوانی و استعداد درنده خویی در انسان وجود دارد. اگر بخواهیم قدرت فاسد نکند باید میکانیزم کنترول و ابزارهای موثر مهار قدرت را پیدا نماییم. شیوه های دمکراتیک اعمال قدرت که امروز درجهان مدرن معمول است ضمانت های موثری را برای مهار قدرت در دست میدهد و در مهار قدرت و کاهش آثار طغیان و فساد ناشی از آن تجربه ارزنده و بسیار مفیدی می باشد.

 اقتدار

1-     تعریف اقتدار

2-     قدرت و اقتدار

 تعریف لغوی اقتدار

 این کلمه معادل اوتوریته ( اعتبار) در ریشه لاتین کار برد داشته است و در اصل به سنای روم مربوط بوده است که قوانین و مصوبات مردم را اعتبار می بخشیده است و متقابلا مردم روم نیز اقتدار شان را گردن می نهاده اند.

 تعریف اصطلاحی اقتدار

1-     قدرت مشروع ، قانونی و مقبول را که می باید در شرایط مقتضی مورد اطاعت قرار گیرد اقتدار می نامند. رابرت دال اقتدار را چنین تعریف کرده است: اغلب قدرت مشروع را اقتدار می نامند.

2-     در اقتدار توجیه و استدلالی نهفته است که آنرا از شکل قدرت عریان خارج می سازد و برای موضع قدرت پذیرفتنی می کند از این رو گفته می شود اقتدار برای پیروان و تبعیت کنندگان خصلت بیرونی ندارد. قدرت پدر در خانواده از نوع اقتدار است زیرا به دلایل مختلفی قابل توجیه و پذیرفتنی است. درسطح دولت قدرت به حکم قانونی بودن ، مرسوم و سنتی بودن، در آمیخته بودن با مذهب و غیره به اقتدار تبدیل میشود. پس مفهوم اقتدار خاص تر از مفهوم قدرت است. قدرت عام و اقتدار خاص، قدرت امکان دارد از راه مشروع و نا مشروع بدست آید. راه مشروع رای مردم و راه غیر مشروع کودتا و امثال آن می تواند باشد. اما در اقتدار مفهوم خاص است و از قدرتی که از منابع و راههای مشروع بدست می آید حاصل میگردد. قدرت زمانی اقتدار میشود که قانونی شده باشد. تفاوت های عمده و قدرت عبارتند از:

الف: اقتدار همیشه مشروع و قانونی است اما قدرت امکان دارد مشروع یا نا مشروع باشد.

ب: اقتدار مبتنی بر رضایت است اماقدرت اغلب بر زور مبتنی است.

پ: بنا به سرشت اقتدار دمکراتیک تر از قدرت است زیرا همیشه قانونی و مبتنی بر پشتیبانی همگانی است.

    باوجود این تفاوت ها مفاهیم قدرت و اقتدار عناصر حیاتی و جدایی ناپذیر سیاست هستند و هستۀ آن و کانون بررسی های علم سیاست را بوجود می آورند.

 مشروعیت

مقدمه

-         تعریف مشروعیت

-         منابع مشروعیت

-         انواع مشروعیت

-         راههای مشروع سازی

-         ابزار های مشروع سازی

-         نتایج مشروعیت

 مقدمه

بحث مشروعیت از مباحث مهم در علم سیاست است. مشروعیت اشارده به حمایت هایی دارد که از سوی مردم یک جامعه نسبت به نظام سیاسی ونقش های آن ابراز میشود. این حمایت ها به حکام حق اخلاقی حکومت کردن را می بخشد. در دانش سیاسی همواره این پرسش مطرح است که منشأ مشروعیت در اعمال قدرت از کجا است؟ چرا مردم از سازمان سیاسی یا افراد دارای قدرت اطاعت میکنند؟ ملاک مشروع بودن یا نا مشروع بودن یک نظام سیاسی از کجا روشن میگردد؟

پاسخ به این نوع پرسش ها هم در فلسفه سیاسی  ارایه شده و هم در جامعه شناسی سیاسی. بی توجهی به این تعدد رشته ها ابهاماتی را در تصور مفهومی از کلمه مشروعیت سبب گردیده است . پس ضروری است نخست به ترمینولوژی ( واژه شناسی ) بحث بپردازیم و سپس مباحث اصلی را دنبال میکنیم.

 تعریف مشروعیت

واژه مشروع در لغت از مشتقات شریعت و شرعی در معنای روا مطابق احکام وفرامین خداوند و صراط مستقیم به کار می رود. شریعت و شرع یعنی راه روشن و درست ، راه روشن خدا بر بندگان اما مشروعیت در اصطلاح وعلم سیاست معادل واژه (legitimacy ) و (legal) ،(legality) و (legitimate) به معنای قانونی بودن است. در جامعه شناسی سیاسی علاوه بر معنای قانونی بودن مفهوم مقبولیت عامه یا مورد رضایت عمومی بودن را هم با خود دارد. در فلسفه سیاسی مشروعیت به معنای داشتن حق اعمال سلطه بر دیگران. برای مثال پرسش هایی چون شاه چرا مطاع باشد و فرمان براند؟ مردم چرا مطیع باشند؟ حاکم به کدام دلیل می تواند دیگران را به رفتار خاص ملزم کند؟ در فلسفه سیاسی اینگونه پاسخ داده میشود که : چون خداوند حق اعمال سلطه را دارد و شاه سایه خدا درزمین است باید مطاع باشد. یا چون شریعت گفته است حکومت و حاکم می تواند دیگران را الزام کند. و قتی حکومت مشروعیت دارد که مردم تحت فرمان اعتقاد راستین داشته باشند براینکه ساختار، عملکردها، اقدامات، تصمیمات، سیاست ها، مقامات، رهبران یا حکومت از شایستگی ، درستکاری  یا خیر اخلاقی برخوردار باشند. مشروعیت به معنای توانای ایجاد و حفظ این اعتقاد است که نظام سیاسی موجود برای جامعه مناسب است. توده ها باید بی اکراه از آن اطاعت کنند و تقدس آن را بپذیرند وآن را شایسته احترام و حرمت بدانند.

( مشروعیت در جامعه شناسی سیاسی به معنای قانونیت و در فلسفه سیاسی به معنای حقانیت است)

 منابع مشروعیت

منابع مشروعیت ( از نظر ماکس وبر جامعه شناس آلمانی)

-         قانون

-         سنت

-         کاریزما( فره شخصی)

تعریف قانون: مجموعه مقرراتی است که توسط نها با صلاحیتی و ضع و تصویب میشود

تعریف قانون از نظر قانون اساسی افغانستان: قانون عبارت است از مصوبه هر دو مجلس شورای ملی که به توشیح رئیس جمهور رسیده باشد ( قانون اساسی ماده 94)

تعریف سنت : عبارت است از مجموعه قوانین غیر مدون که در عرف رایج است. به بیان دیگر سنت عبارت است از آداب و رسوم محترم نزد مردم.

تعریف کاریز ما ( فره شخصی ) کاریزما به جذبه شخصی و نفوذ خارق العاده یک شخص در میان مردم گفته میشود.

 قانون : مشروعیت ممکن است بر این باور متکی باشد که قدرت بنا به قانون واگذار شده است. آنچه به طور قانونی انجام یافته مشروع دانسته میشود.

سنت: مشروعیت ممکن است متکی بر اعتقاد گسترده به سنت های دیرین و بر نیاز به اطاعت از رهبرانی باشد که طبق سنت ها اعمال اقتدار میکنند.

کاریزما: مشروعیت ممکن است مبتنی بر هوا خواهی از تقدس ویژه و استثنایی یا خصلت قابل ستایش یک شخص باشد.

 مشروعیت 1- مشروعیت ابتدایی

              2- مشروعیت ثانویه یا اکتسابی

  انواع مشروعیت 1- مشروعیت ایدئولوژیک

                      2- مشروعیت ساختاری

                      3- مشروعیت شخصی

 راههای مشروع سازی نظام سیاسی

1- سازمان دهی نهاد ها و ساختارها

2- جلب اعتماد مردم از راه ایجاد همبستگی و تقویت جامعه سیاسی

3- ارائه کار نامه موفق حکومت

4- استفاده از کاریزما

مشروعیت ایدئولوژیک

ایدئولوژی مجموعه ای از اندیشه ها است که بگونه منطقی با یکدیگر ارتباط دارند. و قتیکه منبع مشردوعیت ایدئولوژی حاکم باشد آن مشروعیت را ایدئولوژیک می نامند. ایدئولوژی موجد مشروعیت سیاسی است و هدف های نظام سیاسی را تصویر و اعلام میکند.

مشروعیت ساختاری

منظور ساختار هایی است که نذیر لویه جرگه در جامعه سنتی افغانستان در طول قرن ها به صورت یک نهاد تثبیت شده در آمده باشد و بتواند مبنای مشروعیت بخشی به تصمیمات کلان گردد. اگر اعتبار ساختار ها و هنجارهای نظام سیاسی پذیرفته شود مشروعیت ساختاری به وجود می آید.

مشروعیت شخصی

اگر رهبران شخصیت و رفتار برجسته ای داشته باشند و اگر مردم آنها را قابل اعتماد بدانند و از آنها بخواهند جامعه را مطابق میل خود اداره کنند مشروعیت شخصی شکل میگیرد.

 ابزارهای مشروعی سازی

-         تبلیغات : رسانه ها ... و فیلم و ...

-         تعلیم و تربیه : آموزش جامعه پذیری

-         پاسخگو بودن مسئولان

-         شیون زندگی رهبران

 نتایج مشروعیت

-         ثبات سیاسی

-         ایجاد توانایی تصمیم گیری

 ثبات سیاسی

دولت برخوردار از پایه مشروعیت ثبات دارد. ثبات سیاسی احتمال تهاجم خارجی را کاهش میدهد. بامساعد شدن محیط امنیتی و جلب سرمایه گذاری توسعه کشور تسریع میگردد.

 ایجاد توانایی تصمیم گیری

نظام سیاسی که مبتنی بر مشروعیت است می تواند تصامیم استراتیژیک و مهم اتخاذ کند. هر اقدامی را که در جهت تامین منافع و مصالح ملی تشخیص دهد بی درنگ انجام می دهد. در معاهدات بین المللی هم طرف یا اطراف مقابل با احترام و اعتماد وارد تعامل می گردند.

 نوسازی

(modernization)

 مقدمه: پیش شرط مهم

طرح نو سازی همانگونه که از ظاهر این کلمه آشکار است مربوط به کشورها و جوامعی است که مدرن نیستند. کشور هایی که بدنبال نو شدن هستند باید مقدمات و شرایط و زمینه های اجتماعی و فکری نوگرایی را آماده کنند. جهان غرب پس از تدارک این مقدمات و پیش شرط ها به دنیای جدید قدم نهاد. به نظر میرسد چهار رخداد مهم در غرب از مهمترین عوامل و اسباب بستر ساز مدرن شدن می باشد.

 چهار حادثه که سبب نو شدن جوامع غربی شده است

1-     رنسانس یا جنبش نوزایی : حادثه ای که از قرن 14 میلادی تا قرن 16 زندگی و تفکر جوامع غربی را به شدت متأثر و متحول ساخت. از یک نظر نوگرایی را مولود رنسانس دانسته اند.

2-     جنبش اصلاح دینی : این حادثه در قرن 16 به رهبری مارتین لوتر آلمانی آغاز شد. تقویت مبانی تفکر نوگرا و شکست اقتدار و استبدار کلیسا، تزلزل در سلطه نهاد های وومذهبی و رواج آزاد اندیشی ارمغان این جنبش بود. ماکس وبر بروز سرمایه داری را که یکی از مولفه های مدرنیته است تأ ثیر پذیرفته از اخلاق پروتستانی و نگاه خاص آن به مواهب دنیوی و رویکرد فرد گرایانه پروتستان ها میداند.

3-     جنبش روشنگری: رخداد سومی که در رونق ایده نوگرایی در غرب موثر واقع شد جنبش روشنگری یا عصر خرد در غرب است. روسو از این دوره درغرب مطرح میشود. این دوره را که شامل اواخر قرن 17 و تمام قرن 18 میلادی است دوره روشنگری نامیده اند. تفکر مدرن در همه عرصه ها در همین مقطع زمانی غالب می گردد. سیمای جامعه غرب در همین دوره مدرن میشود . مواردی چون ایمان به خرد، پیشرفت، نقد و اصلاح باورها و هنجارهای متداول، رواج تساهل و شکیبایی (بردباری) درمیان نهاد های دینی ، سیاسی و اجتماعی، اهتمام به علوم تجربی (science) و سکولاریزم را از جمله ویژگیهای این دوره میتوان برشمرد.

4-     انقلاب صنعتی: آخرین و موثر ترین عامل بسترساز مدرن شدن در غرب انقلاب صنعتی است که در قرن 18 از انگلستان آغاز شد و تأثیرا عمیقی را در زندگی و تفکر انسان غربی بر جای نهاد. مجموعه این عوامل و اسباب متعدد سبب تغییر و تحول جوامع کهن غربی به اجتماعات جدید گردید.

نوسازی

-         تعریف نوسازی

-         ابعاد نوسازی

-         الگو های نوسازی

-         اجتناب ناپذیری نوسازی

 تعریف نوسازی

نوسازی معادل کلمه modernization   که در ترجمه های فارسی معمولا به شکل مدرنیزاسیون نوشته می شود . این واژه از کلمه modern  به معنای نو و جدید مشتق شده می باشد و در اصطلاح علمی عبارت از روند مبتنی بر بهره برداری خردمندانه  از منابع و با هدف ایجاد جامعه نود .

به عبارت دیگر مدرنیزاسیون یا نوسازی عبارت از فرایندی است که بر اساس آن جوامع سنتی به سوی همه یا برخی از شاخص های جوامع مدرن مانند پیشرفت علمی ، رشد اقتصادی ، توسعه سیاسی و اجتماعی و تحولات فکری و فرهنگی حرکت می کنند . بنابر این نوسازی فعالیت و سیاستی است اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی و آگاهانه برای نزدیک سازی جوامعی که دارای اوصاف و عناصر مدرنیته نیستند به وضع جوامع مدرن.

مفهوم نو سازی متضمن تغییر اساسی در ساختار ، اعتقادات و ارزش های اجتماعی مردم در همه عرصه های اندیشه و عمل انسان است.

 ابعاد نوسازی

-         بعد سیاسی

-         بعد اقتصادی

-         بعد اجتماعی

-         بعد فرهنگی

نوسازی دارای ابعاد چهار گانه است اجتماعی ، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی است . شاخص نوسازی در بعد اجتماعی افزایش و رواج شهر نشینی است . در بعد فرهنگی گسست از از سنت و افزون زدایی . در بعد اقتصادی اشاعه بازار آزاد و رقابت عقلانی ، رشد در آمد سرانه و امثال آن است.  در بعدسیاسی شاخص عمده آرمانی شدن میکانیزم مردم سالار و نقش آفرینی مردم در تعیین سرنوشت خویش و تعیین ساختار مطلوب سیاسی . نوسازی در بعد سیاسی هم چنین تغییر در نظام سیاسی ، فرهنگ سیاسی و ساختار سیاسی را شامل است.

 الگوهای نوسازی

1-     دمکراسی سیاسی

2-     دمکراسی قیومتی ( هدایت شده)

3-     الیگارشی جانبدار نوسازی ( اقلیت)

4-     الیگارشی توتالیتر

5-     الیگارشی سنتی

نظریه پردازان توسعه و نوسازی سیاسی به الگوهای متعددی برای نوسازی سیاسی اشاره داشته اند . پنج الگوی نوسازی توسط ادوارد شیلز صاحب نظر در نوسازی سیاسی مطرح شده است.

 اول: دمکراسی سیاسی

دراین الگو به بومی سازی الگوی غربی توجه بیشتری صورت میگیرد. تفکیک قوا ، کنترول قدرت سیاسی، نظام انتخاباتی و بسیاری از مفاهیم مدرن سیاسی را با شرایط محلی انطباق می دهد مانند هند و ترکیه.

 دوم : دمکراسی قیمومتی

این الگو همان دمکراسی هدایت شده است . در این نوع دمکراسی همه نهاد های دمکراسی سیاسی وجود دارد اما قوه مجریه بر قوه قضائیه و مقننه اشراف کامل دارد. احزاب مخالف ، مطبوعات و افکار عمومی آزادی محدودی دارند. نظیر اندونیزی در دوران احمد سوکارنو.

 سوم : الگوی الیگارشی جانبدار نوسازی

در این الگو یا الیگارشی نظامی سیاست را قبضه میکند و یا یک حزب سیاسی با غیز قانونی اعلام کردن احزاب دیگر قدرت سیاسی را در تصرف خود نگه میدارد. هدف الیگارشی حاکم هدایت کشور به سوی نوسازی است. مثل حزب بعث سوریه.

 چهارم : الیگارشی توتالیتر

این الگو در واقع دولت پلیس است . افکار عمومی در آن اهمیتی ندارد . حقوقی برای مردم منظور می شود که طبقه حاکم بخواهد. آلمان دوره نازیها و ایتالیای فاشیستی و ژاپن ملیتاریست دوره جنگ جهانی دوم.

 پنجم: الیگارشی سنتی

در این الگو نوعا نظام سیاسی سلطنتی و موروثی است و کشور از لحاظ علمی و صنعتی عقب مانده محسوب میشود. عربستان سعودی را میتوان از نمونه های این الگوی نوسازی سیاسی به حساب آورد.

 اجتناب ناپذیری نوسازی

نو گرایی و نوسازی روند برگشت نا پذیر است. نظام سیاسی اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی کشور نمی تواند به وضع قرن 19 یاحتی قرن 20 بر گردد. واقعیت این است که ما چه بپذیریم و چه نپذیریم پروسه نوسازی نیروی مقاومت ناپذیری است که در گذر زمان بر سراسر جهان و همه تمدن ها گسترده خواهد شد. یک نظریه در مورد نوسازی با قاطعیت مدعی است که تمام جوامع سنتی جهان به تدریج صنعتی و شبیه اروپای غربی و امریکای شمالی خواهند شد. مطابق این نظریه نوسازی ثمره فرایند همگرا است که باعث می شود همه کشور های جهان به تدریج مشابه یکدیگر شوند.

فرهنگ سیاسی

-          مقدمه

-          تعریف فرهنگ

-          اهمیت فرهنگ سیاسی

-          انواع فرهنگ سیاسی

 عناصر فرهنگ 1- باورها

                    2- ارزش ها

                    3- هنجارها و اصول اخلاقی

                    4- نمادها ( اشیای فیزیکی که دلالت کند بر یک معنی)

                    5- زبان

                    6- تکنولوژی

هنجار: به قوانین ، اداب و رسومی که در شرایط مشخص راهنمای رفتار انسان است هنجار گفته میشود. مثل احترام به بیرق کشور.

 مقدمه

فرهنگ سیاسی در قرن بیستم در رابطه با زمینه های فرهنگی ظهور دمکراسی مطرح شده است. دو اندیشمند امریکایی بنام های گابریل آلموند و سیدنی وربا برای بار نخست در قرن بیستم واژه فرهنگ سیاسی را در علم سیاست به کار بردند. و با گسترش دانش سیاسی انسان شناسی فرهنگی پس از جنگ جهانی دوم مطالعه در فرهنگ سیاسی اقوام و ملت ها بطور کلی بسط یافت. در ارتباط با این واژه پرسش اصلی این است که چه نوعی از فرهنگ سیاسی مستعد گسترش دمکراسی است؟ و پرسش فرعی این است که چه زمینه های اجتماعی، اقتصادی و تاریخی موجب تکوین ( پیدایی) فرهنگ سیاسی دمکراتیک شده اند؟ موضوع نگرش های رایج در هر فرهنگ سیاسی شیوه عملکرد دستگاه قدرت دولتی چنانکه باید و چنانکه هست می باشد.

 تعریف فرهنگ سیاسی

جنبه های خاصی از فرهنگ عمومی جامعه بطور ویژه با چگونگی برخورد با حکومت و اینکه باید چه وظایفی را انجام دهد ارتباط دارد.این بخش از فرهنگ را میتوان فرهنگ سیاسی نامید. از فرهنگ سیاسی تعریف های متعدد ارائه شده است. در این درس دو تعریف را مطالعه می کنیم:

تعریف اول: به نظر اریک راوو فرهنگ سیاسی عبارت است از الگویی از ارزشها، اعتقادات و امتیاز های احساسی فرد.

تعریف دوم: از آستین رنی ( صاحب کتاب حکومت ترجمه لیلا سازگار) : آستین رنی فرهنگ سیاسی را به این صورت تعریف کرده است. به مجموعه ای از شیوه های تفکر در باره سیاست و حکومت که میان بخش عظیمی از افراد مشترک باشد فرهنگ سیاسی می گوئیم.

ازمیان تعاریف متعددی که از فرهنگ سیاسی شده است می توانیم به این نتیجه برسیم که فرهنگ سیاسی مرکب از دو مولفه زیر است:

1-     جهت گیریهای شناختی ( اعتقاد مردم درباره وضع موجود جهان سیاست)

2-     جهت گیریهای عاطفی ( احساسات و هیجانات مربوط به موضوعات سیاسی در جامعه)

بنا بر این، فرهنگ سیاسی همان باورها، ارزش ها و مواضع احساسی مردم نسبت به سیاست و نظام سیاسی است.

 اهمیت فرهنگ سیاسی ( چهار دلیل ذکر شده)

اول: فرهنگ سیاسی ارتباط وثیق با توسعه سیاسی دارد.

دوم: توضیح ساختارها و عرصه سیاسی.

سوم: ابزار مفهومی بودن.

چهارم: تاثیر بر توسعه تیوری جدید سیاسی

 اول: ارتباط وثیق با توسعه سیاسی:

با مطالعات مربوط به توسعه سیاسی ارتباط تنگاتنگی دارد.نظام سیاسی معینی از دیگر نظام های سیاسی نه تنها بر پایه ساختارها بلکه به واسطه فرهنگ های سیاسی موجود در آن تفاوت می یابد. به نظر صاحب نظران توضیح پدیده توسعه سیاسی هر کشوری منوط به بررسی قبلی فرهنگ سیاسی آن کشور است.

 دوم: ساختار ها و عرصه سیاسی:

فرهنگ سیاسی ساختارها و معنای عرصه سیاسی را به همان روال آشکار می کند که فرهنگ بطور کلی همبستگی و یکپارچگی زندگی اجتماعی را روشن میگرداند.

 سوم: ابزار مفهومی بودن:

فرهنگ سیاسی برای بررسی رفتار فرد در نظام سیاسی معینی که در آن عمل میکند ابزار مفهومی ارزشمندی است.

 چهارم: تاثیر بر توسعه تیوری جدید سیاسی:

فرهنگ سیاسی در رشد و توسعه نظریه جدید سیاسی موثر است و فرهنگ سیاسی کمک میکند تا بدانیم که چرا جامعه های سیاسی گوناگون در راستاهای متفاوت توسعه سیاسی حرکت کرده اند؟ یا چرا دچار موانع ( اجتماعی، اقتصادی و سیاسی) هستند؟ که به فروپاشی نهایی سیاسی آنها منجر می شود؟

 انواع علم سیاست 1- محدود

                        2- تبعی

                        3- مشارکتی

فرهنگ سیاسی محدود

به افرادی مربوط است که از نظام خویش آگاهی چندانی ندارد یا اصلا چیزی از سیاست نمیدانند و در نتیجه انتظاری از حاکمان ندارند. اینگونه افراد اگرچه در هر جامعه ای یافت میشوند و لیکن تعداد شان در جوامع عقب مانده و سنتی از هر جامعه ای بیشتر است . برای مثال فرهنگ سیاسی افراد تحت اداره پادشاهیهای متمرکز و نظام های قبیله ای آفریقا به طور عمده از این نوع هستند.

 فرهنگ سیاسی تبعی

متعلق به شهروندانی است که از نقش های گوناگون حکومت مانند مالیات گیری، قانون گزاری و امثال آن آگاه هستند ممکن است از راههای مختلف نفوذ در نظام سیاسی نا آگاه باشند. این افراد برای حل مشکلات خویش به رئیس محلی یا رئیس خانواده رجوع می کنند و فاقد اعتماد به نفس در حل گرفتاریهای زندگی هستند.

 فرهنگ سیاسی مشارکتی

فرهنگ سیاسی مشارکتی از شاخص های جوامع پیشرفته می باشد. مردم اینگونه جوامع در زندگی سیاسی آگاهانه اشتراک میکنند. از ساختار و روند نظام سیاسی و خواستهای خویش از نظام آگاهند و در تصمیم گیریها دخالت میکنند. افراد مشارکت کننده  مواضع خاصی نسبت به ساختار های سیاسی مانند احزاب سیاسی و گروههای ذی نفوذ و نقش های آنها در این ساختار ها اتخاذ میکنند. عالمان و اندیشمندان سیاسی معتقدند که دمکراسی با ثبات عموما نیازمند شهروندانی است که هم دارای فرهنگ سیاسی تبعی و هم دارای فرهنگ سیاسی مشارکتی باشند. زیرا اولی احساس اطاعت و وفاداری نسبت به حکومت است در حالیکه دومی مبنای اعتقاد مردم و مشارکت و رقابت در زندگی سیاسی را تشکیل میدهد. این اندیشمندان تاکید دارند که هر چه فرهنگ سیاسی ادراکی تر باشد و معطوف به موضوعات کلی باشد بیشتر به حال دمکراسی مساعد است.

به بیان دیگر اندیشمندان آن نوع فرهنگ سیاسی را بیشتر مستعد پیدایش و استقراد دمکراسی می دانند که اولا تساهل نسبت به عقاید مختلف و ثانیا اعتماد نسبت به دیگران در آن برجسته باشد.

مقدمه

-         تعریف ملت

-         ناسیونالیزم ( ملی گرایی)

-         تحول در مفهوم ناسیونالیزم

-         نابسندگی دولت ملی

 مقدمه

دولت یا (state ) متشکل از چهار عنصر محیط جغرافیایی ، جمعیت انسانی، حکومت و حاکمیت است .

 تعریف ملت

ملت مهمترین عنصر تشکیل دهنده دولت است. مفهوم ملت در جامعه شناسی با علم سیاست متفاوت است.

جامعه شناسی: به جمعیتی که زبان ، تاریخ و عقاید مشترک دارد ملت گفته میشود.

علم سیاست: به جمعیتی که رابطه سیاسی تحت عنوان تابعیت با دولتی دارد و تحت اداره یک ساختار سیاسی قرار دارد ملت اطلاق میگردد.

هر کدام از این تعاریف لوازم خاص خود را دارد. براساس تعریف جامعه شناسی ملل عرب نخواهیم داشت عرب یک ملت است ملت سویس نخواهیم داشت بلکه اما بر اساس تعریف علم سیاست ما ملل عرب داریم و .......

 ملی گرایی

واژه ملی گرایی معادل ناسیونالیزم (nationalism) است و در ادبیات سیاسی به مفهوم آگاهی ملی و احساسی تعلق به یک ملت مشخصی که با ویژگیهای خاص از سایر ملت ها متمایز شده است به کار میرود و ناسیونالیزم مستلزم احساس وفاداری و علاقه پرشور افراد به مفهوم ملت و عناصر خاص چون نژاد ، زبان، نهاد ها ، سنت ها، ارزشهای اجتماعی و اخلاقی و بطور کلی فرهنگ ملی و اعتقاد به برتری آنها بر عناصر سایر ملت هاست. وفا داری بخاک و دولت و فداکاری برای آن و تجلیل از آن از عناصر ناسیونالیزم مترقی میگردد.

 تحول در مفهوم ملی گرایی

اگرچه دل بستگی انسانها به سرزمین و سنت های نیاکان و فرهنگ جمعی را مبدأ ملی گرایی شمرده اند ریشه  در نخستین مراحل پیدایش جامعه و تاریخ دارد. اما ملی گرایی به مفهوم جدید محصول تحولات پس از رنسانس و جنبش اصلاح دینی است. در اروپای قبل از رنسانس و جنبش اصلاح دینی هویت دینی بر تمام هویت های ملی قومی و قبیله ای غلبه داشت . اما از ازان زمان به بعد این هویت یکپارچه دینی از بین رفت و زمینه را برای طرح هویت های جدید فراهم نمود. از آن پس اقوام اروپایی برای وحدت درونی ازدست رفته بدنبال برجسته ساختن هویت های ملی خود بر آمدند . عهد نامه وستفالیا که پس از جنگ های مذهبی در سال 1648 به امضا رسید چهره جدید اروپا را بر اساس ملت ها مشخص نمود. دولت های مطلقه با تکیه بر احساسات ملی بر رقبای خود برتری یافتند و این احساسات را با تمام قدرت تقویت نمودند. در قرن 17 – 18 به تدریج دولت های اروپایی هویت ملی یافتند و دولت و ملت مدرن شکل گرفت.

اساسا پیوند دولت و ملت از ویژگیهای ناسیونالیزم مدرن است. انقلاب فرانسه ملی گرایی را به شدت تقویت کرد . این  حادثه به معنی شکست کامل نظام سنتی حاکم بر اروپا و طرح ارزشهای جدید بود.

انقلاب فرانسه با طرح حاکمیت مردم که از اندیشه های روسو الهام میگرفت 

عناصر تشکیل دهنده دولت ( ادامه)

نابسندگی دولت ملی

در کشور های اروپایی که خواستگاه اصلی دولت ملی است حرکت به سوی همگرایی بصورت محسوسی آغازشده است در این مناطق این تفکر بیشتر از گذشته مطرح می شود که وجود دولت های ملی کوچک نه تنها مانع پیشرفت سریع مادی مردم بلکه مانع حل مسایل گوناگون نظم و همکاری بین المللی است. چنین گرایشی از گذشته های دور در اروپای غربی ، جهان عرب ، آفرقای شرقی و دیگر منطقه هایی که به تکوین واحدهای سیاسی بزرگتر تمایل نشان میدهند وجود داشته است. یک نظریه هنوز هم دولت ملی را گامی به قهقرا در تاریخ بشری می داند و پدیده ناسازگار با برابری و آزادی انسان توصیف میکند. اما واقعیت این است که با تمام این حرف ها و دید گاهها و به رغم پدیده جهانی شده دولت های ملی کما کان با عنوان بازیگران اصلی در عرصه بین الملل تداوم خواهند یافت.

  دوم : حاکمیت

 -         مقدمه

-         تعریف حاکمیت

-         ویژگیهای حاکمیت

 مقدمه

یک از عناصر تاسیس دولت حاکمیت است. در واقع همین عنصر دولت را از انجمن های دیگر متمایز می کند. دولت بدون حاکمیت قابل تصور نیست . در دولت های دمکراتیک حاکمیت از آن مردم دانسته میشود . به این معنا که قلمرو واقعی مردمند.

 تعریف حاکمیت

(ژان بدن) قدرت برتر بدون محدودیت قانونی دولت بر شهروندان و اتباع را حاکمیت می نامند. حاکمیت دارای دو جنبه است یکی جنبه داخلی و دیگری جنبه خارجی، حاکمیت در داخل کشور به معنای داشتن اختیار و قدرت وضع و اجرای قوانین در سراسر قلمرو دولت و قدرت نهایی دادن فرمان و ستاندن اطاعت است. حاکمیت خارجی عبارت از آن است که دولت زیر انقیاد یا فشار یا سلطه دولت دیگری نباشد.

 ویژگیهای حاکمیت

1-     مطلق است : یعنی دولت هیچ محدودیتی را به رسمیت نمی شناسد و به عبارت دیگر در خارج و داخل هیچ قدرتی برتر از دولت وجود ندارد.

2-     حاکمیت جامعیت دارد: یعنی در محدوده جغرافیایی خود فراگیر است و هیچ فرد یا سازمانی از قلمرو آن رها نیست.

3-     حاکمیت دایمی است: چون دولت نهاد دایمی است حاکمیت آن نیز دایمی است و تا زمانیکه دولتی پا برجا است حاکمیت آن هم وجود دارد.

4-     حاکمیت جدایی نا پذیر است: قدرت را می توان وا گذار کرد اما اراده را نمی توان. حاکمیت عصاره شخصیت دولت است.

5-     حاکمیت انحصاری است: در هر دولتی تنها یک حکمران میتواند وجود داشته باشد و در یک اقلیم دو پادشاه نگنجد.

6-     حاکمیت تقسیم نا پذیر است: سرشت حاکمیت تقسیم نا پذیری است. تقسیم حاکمیت نابودی آن است. اگر تقسیم شده باشد یک دولت وجود ندارد. ( فدرالیزم تقسیم اختیارات حکومتی است نه حاکمیت)

                                         نظریات خواستگاه دولت

-         مقدمه

-         نظریه خواستگاه الهی

-         نظریه خواستگاه زور

-         نظریه خواستگاه ژنتیک ( پدر سالاری / مادر سالاری )

-         نظریه خواستگاه طبیعی ( ارسطو)

-         نظریه قرار داد اجتماعی

 مقدمه

دربحث از خواستگاه دولت مراد ما منشأ تاریخی و نشان دادن اصالت دولت است. محققان از اثبات دقیق زمان پیدایش دولت اظهار ناتوانی نموده اند زیرا شواهد محکم و متقن و قابل اعتماد برای اثبات این فرضیه در دسترس نیست. آنها ناچار در این مورد به تاملات نظری روی آورده اند. تعدد و تفاوت تیوری ها در این زمینه ناشی از فقدان شواهد قابل اعتماد تاریخی است. بنا بر این در توضیح خاستگاه دولت نظریه های متفاوت و مختلف ارایه شده است. در این درس به طرح و بررسی تعداد این نظریات می پردازیم.

 1- نظریه خواستگاه الهی دولت

این نظریه از قدیمی ترین نظریه هاست. به اساس این نظریه دولت آفریده خداست. خداوند دولت را مقدر و مستقر کرده است. پادشاه نایب و نماینده خداست . مردم باید از فرمان او اطاعت کنند. او تنها درمقابل خدا مسئول است. سرپیچی از فرمان پادشاه مخالفت با اراده الهی و نوعی معصیت است. آیین مسیحیت باور به این نظریه را تقویت کرد. آموزه های عهد عتیق و جدید و دیدگاههای پیروان فرقه پروتستان موید این نظریه است. برخی از متفکران مسلمان در گذشته ( غزالی ) و در دوران معاصر ( منتظری ) بر این فرضیه که منشأ اصلی دولت در ابتدا امر وحی و دستور مستقیم خداوند بوده است تاکید کرده اند.

 2- نظریه خاستگاه زور

الحق لمن غلب: حق همیشه با فاتح است. بر اساس این نظریه دولت محصول زور در تاریخ است. و از راه اجبار قدم به هستی نهاده است. بر همین اساس دولت پیوسته با بی عدالتی و ستم گری قرین بوده است. دولت شری است که قوی تر ها و پیروز شدگان منازعات و کشمکش های تاریخی بوجود آورده اند. و قبای مشروعیت دروغین را بر آن پوشاندند تا حقوق دیگران را پایمال نماید. دولت هم در تاسیس و تکوین خود نتیجه زور است و هم در بقا و تداوم وابسته به اجبار می باشد. جمله معروف " الحق لمن غلب" توجیه همین فرضیه در اندیشه سیاسی است.

 3- نظریه ژنتیک

این نظریه بدین باور است که دولت محصول گسترش طبیعی خانواده است. همانطور که پدر یا مادر در نهاد خانواده مطاع بوده است، دولت هم در گذر زمان به صورت طبیعی و از طریق تکثیر خانواده ها بوجود آمده است. مطاع و فرمانروا بودن را حق اختصاصی خود میداند.

 4- نظریه طبیعی

ارسطو معتقد است انسان حیوان سیاسی است و برای آن ناممکن است که خارج از اجتماع زندگی کند. زندگی اجتماعی خواستگاه طبیعی دارد. دولت اوج تکامل روند طبیعی است که با معاشرت غریزی زنان و مردان آغاز میشود. خانواده و انجمن های کمتر از دولت قادر به ارضای همه نیازمندیهای اجتماعی – فرهنگی و سیاسی انسان نیستند و نمی توانند شرایط لازم برای زندگی خوب را فراهم آورند. فقط دولت در موقعیتی است که میتواند همه نیازهای انسان را تامین کند.

 5- قرارداد اجتماعی

بر اساس این نظریه دولت محصول کوشش سنجیده انسان است و اقتدار خود را از رضایت مردم میگیرد که در زمان های دور تاریخی از راه قرار داد اجتماعی خود را به صورت هیأت سیاسی سازمان داده اند. این نظریه دولت را پدیده مصنوعی (انتزاعی ) و ساخته شده دانسته که بر مبنای قرار داد انسانها شکل میگیرد. چنانچه سفسطائیان در یونان باستان مقوله عدالت را انتزاعی می دانستند. این نظریه به سه متفکر مشهور یعنی توماس هابز، جان لاک و ژان ژاک روسو نسبت داده میشود. در نظریه قرارداد اجتماعی به طور کلی نخست وضع طبیعی یعنی وضع ماقبل پیدایش حکومت توصیف می شود و سپس گذار از آن وضع به وضع مدنی از طریق قرار داد و توافق عمومی توضیح داده میشود. به نظریه هابز در وضعیت طبیعی انسان گرگ انسان است و بشر برای خروج از آن وضع و رسیدن به امنیت به قرار داد اجتماعی روی می آورد. بر اساس نظریه هابز مردم مطابق قرار داد قدرت و حق اجرای قانون طبیعی را به فرد یا گروهی واگذار میکند و بدین سان حکومت تاسیس میشود. این قرار داد الزام و غیر قابل فسخ است.

مطابق نظریه لاک حکومت می باید همواره و از حمایت اکثریت مردم برخوردار باشد و مردم به هر حال حق فسخ قرار داد اجتماعی را دارند.

از نظر روسو قرار داد اجتماعی برای نقد حکومت های موجود و تاسیس حکومتی بکار می رود که مبتنی بر اراده عمومی باشد. این قرار داد مبنای تاسیس حکومت مشروع است.

   طبقه بندی حکومت ها

-         مقدمه ( ملاک طبقه بندی )

-         اشکال کلاسیک حکومت

-         اشکال مدرن حکومت

 مقدمه

طبقه بندی حکومت ها بر اساس ملاک های متفاوت صورت می گیرد. در یونان باستان (ارسطو) بر مبنای عدد حکام و هم چنین خصوصیت اخلاقی فرمانروایان حکومت ها را طبقه بندی میکرد. با ترکیب دو ملاک مذکور حکومت ها به سه نوع طبقه بندی میشوند:

1-     مونارشی: حاکم یک نفر است و حکومت او در خدمت مصالح عمومی است.

2-     آریستوکراسی: حاکم چند نفر خوب هستند و حکومت آنها در خدمت مصالح عمومی است.

3-     پولیتی: حاکمان شمار کثیری از مردم هستند و حکومت شان در خدمت مصالح عمومی است.

در قرون جدید علاوه بر معیار عددی ملاک تفکیک و رابطه قوای حکومتی با یکدیگر در تقسیم بندی حکومت ها مورد توجه قرار گرفت. منتسکیو طبقه بندی اندیشمندان یونانی و از جمله ارسطو را نا رسا توصیف کرد. او مدعی شد که باید حکومت ها را به منارشی – استبدادی و جمهوری طبقه بندی کنیم. اساس این طبقه بندی را اصول هریک از این حکومت ها تشکیل میدهد که عبارت اند از افتخار جویی ( مبنای مونارشی) ترس (مبنای استبدادی) و فضیلت مدنی ( مبنای جمهوری ) به نظر منتسکیو حکومت مطلوب حکومت مرکب از عناصر منارشی، اشرافی و جمهوری بود زیرا ویژگی اصلی چنین حکومتی تفکیک قوا و نظارت آنها بر یکدیگر است.

  شکلهای کلاسیک حکومت

-         پادشاهی  1- موروثی

                  2- انتخابی

                  3- استبدادی

                  4- مشروطه یا مبتنی بر قانون اساسی

- آریستو کراسی

- دیکتاتوری  1- فاشیستی ( در آلمان ، ایتالیا، اسپانیا و پرتقال)

                  2- نظامی   ( در بسیاری از کشور های آسیایی ، افریقایی و امریکای لاتین)

                  3- حزبی    ( در اتحاد شوروی و جمهوری خلق چین و ...)

مقدمه

در طبقه بندی حکومت ها اگر ملاک و میزان دخالت حاکمیت در اقتصاد و دیگر شئون جامعه باشد حکومت ها به راست و چپ تقسیم میگردد. اگر ملاک طبقه بندی دوران جدید و قدیم انتخاب شد حکومت ها با وصف کلاسیک و مدرن طبقه بندی می شود. در این درس شکل هایی از حکومت های کلاسیک و مدرن را مطالعه میکنیم.

 پادشاهی

این شکل از حکومت از کهن ترین اشکال حکومت است و در آن قدرت سیاسی کشور بوسیله یک فرد اعمال میگردد. گرچند در برابر حکومت های مبتنی بر دموکراسی جدید جذابیت قدیم را از دست داده است و لذا در اکثر کشورها منسوخ گردیده است. اما در تعداد محدودی از کشورها هنوز هم پا برجاست. پادشاهی را میتوان به چهار قسم : 1- موروثی    2- انتخابی    3- استبدادی  و  4- مشروطه یا مبتنی بر قانون اساسی تقسیم کرد.

 آریستوکراسی

در این شکل از حکومت قدرت سیاسی بوسیله بهترین شهروندان اعمال میگردد. در این نوع حکومت فقط به شایسته گان و افراد هوشمند، با تجربه و دارای اصالت خانوادگی فرصت فرمانروایی داده می شود.

 دیکتاتوری

این شکل هم از اشکال کلاسیک حکومت به شمار میرود وهم در دوران مدرن میتوان مدل هایی از آن را نشان داد      

 دیکتاتوری عبارت است از بدست گرفتن اقتدار فوق قانون توسط رییس دولت. دیکتاتور ها بر مبنای فرمان حکم میرانن و  دارای حاکمیت مطلق هستند. اقتدار در این شکل از حکومت تابع هیچ اقتدار دیگری نیست. در دولت شهر های یونان و روم و در انگلستان عصر لرد کرامول و فرانسه زمان فرمان روایی ناپلئون تمام محدودیت های قانونی حاکم و حاکمیت به بهانه های متفاوت معلق میگردید و در صده بیستم سه نوع دیکتاتوری ظهور کرد:

1- دیکتاتوری فاشیستی در آلمان ، ایتالیا، اسپانیا و پرتقال

2- نظامی در بسیاری از کشور های اسیایی ، افریقایی و امریکای لاتین حاکم بود.

3-حزبی در اتحا جماهیر شوروی سابق جمهوری خلق چین

شکل های مدرن حکومت

1-     الف: حکومت تک ساخت

2-     ب : حکومت فدرال

3-     ج: حکومت پارلمانی

4-     د : حکومت ریالیستی

 حکومت تک ساخت

حکومتی که اقتدار دولتی را در یک سازمان متمرکز نماید شکل تک ساختی است. در چنین شکل از حکومت یک حکومت مرکزی و برخوردار از اقتدار کامل وجود دارد. به بیان دیگر هر جا که بنا به قانون اساسی همه اختیارات حکومت به یک یا چند ارگان مرکزی واگذار شده باشد و حکومت های محلی همه اقتدار و خود مختاری و در واقع موجودیت شان را از آن بگیرند شکل حکومت ساختی است. شکل اکثر حکومت ها در منطقه و جهان تک ساخت است.

 شکل فدرال حکومت

اگر اختیارات و اقتدار دولتی بین مرکز و چند بخش محلی تقسیم شده باشد شکل فدرالی حکومت تاسیس شده است. حکومت فدرال حکومتی است که در آن اختیارات و صلاحیت های حکومت میان حکومت های محلی به نحوی تقسیم شده است که هر یک از آنها در حوزه خود مستقل از دیگری است. شکل فدرالی حکومت نخستین بار با تصویب قانون اساسی  1787  امریکا در کنوانسیون فیلادلفیا تحقق پذیرفت و سپس کشور های دیگر از این الگو سر مشق گرفتند. امروزه در قاره آسیا کشور هند، در اروپا اتریش، سویس، بلژیک و در قاره امریکا علاوه بر ایالات متحده ، کانادا، مکزیک، کلمبیا، برزیل و آرژانتین و در قاره آفریقا کامرون، اوگاندا، نایجریا و تانزانیا صورت فدرالی حکومت را دارد.

شکل پارلمانی حکومت

در این شکل از حکومت قوه مجریه در برابر قوه مقننه مسئول میباشد. بجای تفکیک قوا ارتباط و اختلالات قوا بیشتر دیده میشود. اعضای کابینه هم زمان عضو قوه مقننه نیز میباشند. در رأس حکومت و قوه مجریه صدر اعظم قرار دارد که از سوی اعضای پارلمان برگزیده می شود و علاوه بر آن حکومت یک رئیس اسمی یا تشریفاتی هم دارد. شکل حکومت های انگلیس ، آلمان، ترکیه، پاکستان، هند و ... از نوع حکومت پالمانی است.

 شکل ریاستی حکومت

تفکیک قوا و استقلال ارگان های مجریه، مقننه و قضائیه اساس شکل ریاستی حکومت است. در این شکل از حکومت رئیس اجرائیه به شیوه مستقیم توسط آرای مردم برگزیده میشود و اعضای کابینه فقط در برابر رئیس مسئول می باشند. آیالات متحده امریکا دارای شکل ریاستی حکومت است. فرانسه، ایران و افغانستان دارای شکل های متفاوتی از حکومت ریاستی را دارند

 احزاب سیاسی

مقدمه ( تاریخچه)

-         تعریف حزب سیاسی ( تفاوت گروه فشار ذی نفوذ و لابی )

-         عوامل پیدایش احزاب سیاسی

-         انواع حزب سیاسی

-         کار ویژه های احزاب سیاسی

 مقدمه

حزب سیاسی پدیده جدید است و در بستر دمکراسی ظهور کرده است. به بیان دیگر حزب سیاسی از ثمرات دمکراسی نمایندگی است و در نهادینه شدن و تحکیم اصول دمکراسی نقش مهم را بازی کرده است. حزب با این مفهوم سابقه طولانی در تاریخ ندارد. موریس دو ورژه متفکر فرانسوی میگوید : در سال 1850 میلادی در هیچ کشوری از جهان به جز ایالات متحده امریکا حزب سیاسی به مفهوم نو وجود نداشت و در سال 1950 احزاب سیاسی در تمام کشور های جهان فعالیت میکنند.

 تعریف حزب

لغوی : حزب مفرد احزاب و در زبان عربی به مفهوم گروه، فرقه  و دسته بکار میرود.   

در اصطلاح علمی : حزب معادل کلمه پارتی (party ) است که تعاریف متعددی از آن ارایه شده است. دو تعریف از حزب سیاسی را در این درس میخوانیم.

فرانسیس نویان : در یک بیان موجز ( مختصر) حزب سیاسی را چنین تعریف میکند: حزب سیاسی مهم ترین وسیله تبدیل قدرت اجتماعی به قدرت سیاسی است.

عبد الرحمان عالم با توجه به مولفه های تشکیل دهنده ساختار احزاب سیاسی ، حزب سیاسی را اینگونه تعریف کرده است : حزب سیاسی گردهمایی پایدار گروهی از مردم است که دارای عقاید مشترک ، تشکیلات منظم و با پشتیبانی مردم برای بدست آوردن قدرت سیاسی از راههای قانونی مبارزه میکند.

حزب سیاسی مترادف واژه ( political party ) است و با ویژگی های چون رسمی بودن، درپی تحقق اهداف کلان و مصالح عمومی بودن، متشکل بودن  و در دوره خاص و حکومت های معینی بودن و مهم تر از همه در پی کسب قدرت سیاسی بودن از گروه های ذی نفوذ و لابی متمایز میشوند. یعنی گروههای ذی نفوذ و لابی ها هم در پی اهداف کلان نیستند و هم نوعا غیر رسمی اند و هم در پی تأثیر گذاردن بر قدرت سیاسی هستند. اینگونه گروهها در همه ادوار و اکثر حکومت ها وجود داشته و دارند. لابی ها در حوزه قانون گذاری فعال هستند و گروه های ذی نفوذ و فشار در همه عرصه ها در پی تحقق اهداف متعلق به اعضای خود فعال می باشند. 

 عوامل پیدایش احزاب سیاسی

در این ارتباط سه نگرش مطرح است که هر کدام شواهد و دلایل خاص خود را دارد:

1-     نگرش انتخاباتی

2-     نگرش توسعه و نوسازی

3-     نگرش کمونیستی

 نگرش انتخاباتی

موریس دوورژه به این نگرش معتقد است. او میگوید زمانیکه دمکراسی بوجود آمد بر انتخابات استوار بود و این امر نیاز به مشارکت مردم داشت. اشتراک سیاسی هم مستلزم عضویت در احزاب سیاسی بود. معرفی نامزد های انتخاباتی، تهیه مصارف تبلیغاتی و ارائه پلان و تعیین اهداف کلان جز از طریق حزب سیاسی امکان پذیر نبود. لذا احزاب سیاسی در چنین بستری شکل گرفتند.

 نگرش توسعه و نوسازی

نوسازی و توسعه اقتصادی در جامعه، تخصصی شدن معیشت و اشتغال میگردد. قشر بندی جامعه به سرمایه دار و کارگر و ... موجب پیدایش گروههای منافع میشود و همین تحول عامل پیدایش گروههای سازمان دهنده و احزاب سیاسی است. در جامعه سنتی و توسعه نیافته هرگز احزاب سیاسی زمینه پیدایش ندارند.

 نگرش کمونیستی

مطابق این نگرش تضاد طبقاتی عامل اصلی پیدایش احزاب سیاسی است چون هر حزب در پی حمایت از منافع گروه خاصی است. طبقه کارگر وقتی که در قالب حزب سیاسی متشکل شوند مدافع منافع استثمار شده و محروم تاریخ است. و این حزب سیاسی است که انقلاب رهایی بخش را هدایت میکند.

    انواع حزب سیاسی

 انواع حزب سیاسی   1- براساس خط مشی سیاسی اجتماعی  - احزاب راست

                                                                             - احزاب چپ

                                                                             - احزاب ملی

                           2- براساس ایدئولوژی سیاسی   -  احزاب سیاسی دمکرات

                                                                    - احزاب سیاسی توتالیتر

                           3- براساس نوع افراد عضو   - احزاب سیاسی عوام ( توده )

                                                                  - احزاب سیاسی خواص ( کدر)

انواع حزب سیاسی

در تنوع احزاب ملاکهای متفاوت دخالت دارند. اگر ملاک طبقه بندی را خط مشی سیاسی – اجتماعی میدانستیم سه نوع حزب سیاسی خواهیم داشت:

الف : احزاب سیاسی راست ( تاکید بر حفظ وضع موجود، محافظه کاری، دفاع از سنت ها و ارزشهای موجود)

ب : احزاب چپ ( تاکید بر اقتصاد سوسیالیستی ، تغیرات بنیادی، و توزیع سرمایه)

ج : احزاب ملی ( تاکید بر تامین منافع همه طبقات و تغیرات ضروری وضع موجود)

 اگر ملاک را طبقه بندی ایدیالوژی سیاسی بدانیم دو دسته حزب سیاسی خواهیم داشت:

الف: احزاب سیاسی دمکرات ( معتقد به حاکمیت مردم ، مدافع مشارکت و آزادی های آنان)

ب : احزاب توتالیتر ( معتقد به استبداد، اصالت رهبر، تربیت مردم به شکل خاص)

  اگر ملاک  در طبقه بندی احزاب سیاسی نوع افرادی که به عضویت حزب در آمده اند قرار بگیرد دو نوع حزب سیاسی به شکل زیر خواهیم داشت:

الف : احزاب عوام ( اعضای حزب از میان همه اقشار جامعه میباشد )

ب : احزاب خواص ( اعضای حزب از میان اقشار خاص مثل اشراف ، روشنفکران و غیره میباشد )

                                            کارویژه های احزاب سیاسی

 احزاب سیاسی  1- کارویژه آشکار  - کارویژه انتخاباتی  1- بسیج مردم

                                                                    2- تربیت هیأت سیاسی

                                                                    3- نظارت

                                             - کارویژه اجتماعی و آموزشی

                    2- کارویژه های پنهان

 کارویژه های احزاب سیاسی

پاسخی که احزاب سیاسی به پاره ای از نیاز های نظام سیاسی ارائه میکنند و باعث حفظ کلیت آن میشوند کارویژه سیاسی گفته میشود.

احزاب سیاسی دارای دو نوع کارویژه هستند.

 اول : کارویژه های آشکار

مقصود از کارویژه های آشکار همان کارویژه هایی است که در همه جا و همه اعصار از احزاب انتظار می رود که می توان آنها را به کارویژه های انتخاباتی و اجتماعی – آموزشی تقسیم کرد.

 1- کارویژه های انتخاباتی

این کارویژه احزاب به سه قسم تقسیم می شود-

الف : بسیج مردم

اولین کارویژه انتخاباتی حزب بسیج مردم و هدایت آنها به سوی صندوقهای رای است. احزاب از این طریق افراد بی تفاوت جامعه را به شهروندان فعال تبدیل می کند. در نبود احزاب سیاسی مشارکت با بحران های اساسی رو برو می شود. یا وضعیت امتناع پیش می آید و یا مشارکت حالت  توده ای و ابهام آلود بخود میگیرد که خود خطری برای دمکراسی است.

ب : تربیت هیأت سیاسی

دومین کارویژه انتخاباتی احزاب سیاسی ، تربیت یک هیأت سیاسی حرفه ای و معرفی آنها به عنوان نامزد های وکالت مردم است. در جوامع پیچیده و گسترده جز از مجرای احزاب سیاسی دسترسی به نامزدهای مجرب ، سیاست مدار و کاردان ممکن نیست.

ج : نظارت

سومین کارویژه انتخاباتی احزاب ، ترتیب رفتار و مواضع نمایندگان در درون پارلمان و ایجاد رابطه بین آنها و رای دهندگان است. احزاب برای اینکه مواضع نمایندگان از شعارهای انتخاباتی شان فاصله پیدا نکند بر تمامی حرکات و مواضع سیاسی نمایندگان خود نظارت دقیق بر قرار می کنند. در انگلستان احزاب از طریق ناظری که به آن (whip ) گفته می شود نظارت دقیقی بر رفتار و موضع گیری نمایندگان اعمال میکنند.

 2- کارویژه اجتماعی - آموزشی

مهمترین کارویژه احزاب آموزش نظری و عملی توده ها و به ویژه اعضای حزب است که در اعتلای مشارکت سیاسی بسیار موثر است. در اثر این آموزش ها توده ها و اعضای حزب به نگرش و بینش سیاسی دست پیدا میکنند و قادر می شوند مسایل سیاسی را تجزیه و تحلیل نمایند. رسانه و ارگانهای نشراتی ابزارهای مهم این کارویژه احزاب محسوب می شود.

 دوم :کارویژه های پنهان احزاب

این کارویژه جزء وظایف اصلی احزاب نمی باشد و به بیان دیگر گاهی احزاب سیاسی به عملکرد هایی کشانده میشود که از آنها انتظار نمی رود. وساطت مسئولان متنفذ حزبی بین هواداران و سازمانهای حکومتی ، تخفیف گرفتن مالیات، مشکلات شهرداری ، نام نویسی فرزندان و امثال اینها از کارویژه های پنهان احزاب است. اخذ امتیاز برای موسسات اقتصادی، ایجاد شغل و ادغام سیاسی و نجات جامعه از ذره ای شدن بازهم از کارویژه های پنهان احزاب در جوامع توسعه یافته است.

 ذره ای شدن:

 گسست اجتماعی که نسلی از هویت و فرهنگ گذشته خود جدا شده و مثل ذرات معلق مانده و آماده جذب شدن به هر ایدئولوژی جدید میباشد.

آیا این مطلب برای شما مفید بود؟




ارسال نظر

نام


ایمیل


نظر